Anton Webern (Foto uit 1912) wordt nog steeds door veel muziekhistorici beschouwd als de wegbereider van het serialisme. Het serialisme is een stroming die vooral in de vijftiger en zestiger jaren van de 20^e eeuw zeer populair was, met als bekendste vertegenwoordigers Stockhausen en Boulez. Een academische manier van omgaan met muziek. Emotie  speelt bij deze muziek nauwelijks een rol.

Anton Webern heeft niet geweten dat hem die rol is toebedeeld, wegbereider van emotieloze muziek. Vrijwel alle werken van Webern zijn namelijk sterk expressief. Ook zijn latere dodecafone werken. En luister je naar zijn werken van voor de eerste wereldoorlog dan kun je er al helemaal niet om heen: Webern is een romanticus die zijn gevoelens wil uiten.

De moeder van Anton Webern was Amelie Geer. Wie was Amelie Geer? Als je haar opzoekt op internet valt er vrijwel niets over haar te vinden. Alle sites waar er iets over haar staat praten wikipedia na: “Amelie Geer was a competent pianist and accomplished singer.” Webern kreeg toen hij vijf jaar oud was van haar pianoles. En zij liet hem ook cello studeren. Aan haar heeft hij te danken dat hij van muziek zijn beroep mocht maken. Zijn vader, bouwkundig ingenieur,  wilde liever dat hij een degelijk beroep zou krijgen,

Uit een bron op papier weet ik dat Amelie Geer in 1906 in Klagenfurt is overleden. Haar zoon Anton studeerde toen nog muziekwetenschappen bij Adorno aan de universiteit van Wenen en had in die stad ook compositieles van Arnold Schönberg. Daarna werd hij in diverse steden dirigent van amateur-orkesten. In 1913 keerde hij weer terug naar Wenen. In dat jaar schreef hij een gedicht over zijn moeder.

Schmerz immer
Blick nach oben
Himmelstau
Erinnerung
Schwarze Blüten
Auf Herz
aus Mutter

Pas in de laatste regel kun je lezen dat hij het over zijn moeder heeft. Had zij eeuwige pijn? Of heeft hij zelf eeuwige pijn bij de herinnering aan haar? De blik is naar boven gericht. Dauw van de hemel. Betraande ogen, zo voel ik. Herinnering. Zwarte bloesem, op het hart, ontspruit uit zijn moeder. Zwarte bloesem doet me denken aan rouw, of verwelkte bloemen. Je kunt met al deze woorden op meer manieren associëren. Maar je ervaart in dit gedicht een zeer persoonlijke ontboezeming.

In datzelfde jaar schrijft hij drie Bagatellen voor strijkkwartet. Het eerste en derde deel voegt hij bij vier bagatellen die hij al twee jaar eerder schreef, en laat het geheel uitgeven als “6 Bagatellen op.9”. Maar de middelste bagatelle is een stuk voor strijkkwartet en zangstem, op eigen tekst, zoals hierboven weergegeven. Hij vindt het te persoonlijk. Hij laat dit stuk daarom weg. Het is tijdens zijn leven nooit uitgegeven. Maar hij gooit het ook niet weg. Het is bij de nalatenschap terug gevonden. En het is een van de meest aangrijpende expressionistische uitingen welke ooit is geschreven. (Uitvoerenden: Quatuor Diotima, Sandrine Piau, sopraan.)

Schmerz immer
Blick nach oben
Himmelstau
Erinnerung
Schwarze Blüten
Auf Herz
aus Mutter

Het gedicht is duidelijk tweedelig: Het tweede deel begint bij de tekst “Schwarze”, en krijgt niet alleen vanwege de alliteratie een link met het begin, “Schmerz”, maar ook vanuit de muzikale context: ritme en toonhoogte. Het laagste deel, sterk afrondend vormt het woordje “Erinnerung”. Uiteindelijk staat dat woord centraal in het gedicht, maar ook in de muziek. Het gaat om een herinnering, een herinnering aan zijn moeder neem ik aan. “Blick nach oben” gaat licht omhoog, zoals in het tweede deel “Auf Herz”. Maar de hoogste noten worden gevormd door de lettergrepen die er na komen. In het eerste deel zijn dat “Himmel”, in het tweede deel “Aus” (Aus Mutter). Het afrondende woord Mutter vormt de clou, maar is tegelijk ook een klacht. Je zou het wat mij betreft iets dramatischer mogen zingen, zoals een kind ook om zijn moeder kan zeuren: “Má…..ma.” Bij Mutter is “Muuu” als in een dergelijke klacht verlengd, een secunde lager volgt het korte “ter”.