In Athene, waar een soort democratie was ontstaan rond 500 voor Christus, ging ruim honderd jaar later de filosoof Plato nadenken over de ideale staatsvorm. Blijkbaar was het niet vanzelfsprekend dat deze democratie de ideale vorm was. Er waren toen al verschillende voorbeelden van andere staatsvormen. Zo was de meest voorkomende staatsvorm de oligarchie: een kleine elite had het voor het zeggen en maakte samen uit hoe het allemaal verder moest. De vroedschap, of in sommige gebieden heette dat de magistraat, had tot de Franse revolutie in Nederlandse steden een vergelijkbare rol. Het lidmaatschap was voor het leven en binnen deze kliek werd gezocht naar personen die bijvoorbeeld als burgemeester of schatbewaarder konden fungeren. Een andere vorm was de timocratie. In Griekenland was er in Sparta een timocratie: het leger had de macht. De baas van de stad was een legeraanvoerder. Dan was er nog de dictatuur. Een iemand had, vaak op een gewelddadige manier, de macht weten te krijgen en alles wat hij wilde werd gelijk wet. Vergelijk het met de macht van de Visconti’s in Milaan eind veertiende eeuw.

Plato zag al deze staatsvormen. Hij reisde af naar Sicilië en trad als wijsgeer aan het hof van de tyran Dionysios. Hij bezag hoe de staatsvorm daar functioneerde en probeerde Dionysios ervan te overtuigen dat het anders moest. Het leidde er alleen maar toe dat hij werd verbannen. Uiteindelijk schreef Plato zijn “Nomoi” (wetten) en “Politeia”, ook wel “de staat” genoemd. Hij schreef over de ideale staat en benoemde de voor- en nadelen van alle bestuursvormen die hier boven genoemd zijn, dus ook die van de democratie. Dat was voor hem uiteindelijk ook niet de ideale staatsvorm. Bij de democratie, waar geluisterd werd naar ieders mening, werden beslissingen meestal genomen om op korte termijn bevrediging te bieden. Maar wat er besloten werd was heel vaak niet goed voor de staat op langere termijn. Zo kwam hij tot de conclusie dat een staat bestuurd moest worden door wijze en kundige mensen. En mensen die zelf het goede voorbeeld moesten geven. Ze zouden zeer sober moeten leven en wonen. Geen enkele beslissing mocht in relatie staan met een geldelijke beloning voor hen zelf.

Afbeelding: Rafael, Academie van Athene

Plato leidde dergelijke mensen op in zijn “Academie”. Deze beroemde school heeft tien eeuwen lang, tot na de Romeinse tijd, bestaan. De Academie leverde vaak intelligente, goede en kundige mensen op. Maar helaas, het bestuur van Athene maakte maar zelden gebruik van degenen die er werden opgeleid.

De democratie in de Verenigde Staten kent enkele regels die tot belangrijke machtsverschuivingen kunnen leiden. Zo worden nieuwe opperrechters benoemd door de partij die het op dat moment voor het zeggen heeft. En wat te zeggen van het districtenstelsel. Vanochtend las ik in de krant hoe in de staat Wisconsin de Republikeinse gouverneur zijn fiat heeft gegeven aan een wet die de macht van de gouverneur inperkt. Dit vlak voordat deze gouverneur zijn macht moest afstaan aan zijn democratische opvolger. Het parlement van Wisconsin dat in handen is van de republikeinen heeft zijn macht onlangs weten te behouden door vlak voor de verkiezingen de districtsgrenzen zo te wijzigen dat de kans dat ze aan de macht zouden blijven aanzienlijk werd vergroot. Dat gebeurde ook. Ze behaalden slechts 46% van de stemmen, maar wisten door deze truc toch de baas te blijven: ze kregen maar liefst 63 van de 99 zetels.

In het Verenigd Koninkrijk hebben we gezien hoe een nipte meerderheid een referendum wint welk stoelt op onderbuik sentimenten bij een groot deel van de bevolking. Dergelijke beslissingen met zulke grote gevolgen kunnen lijkt mij eigenlijk alleen maar door wijze mensen genomen worden, niet via een referendum. Maar in een democratie werkt dat dus blijkbaar anders.

En nu heeft in Nederland een commissie voorstellen gedaan om onze democratie te verbeteren. Ik lees dat in de toekomst de formateur gekozen moet worden en dat referenda bindend moeten worden. Er gaan dan dus formateursverkiezingen komen. Een formateur is in praktijk ook de nieuwe minister-president. We krijgen dan feitelijk  “presidentsverkiezingen”! Dan nog de burgemeestersverkiezingen. De verkiezingskermis gaat dat niet meer over partijen en meningen, maar in eerste instantie over mensen. Over hoe goedgebekt iemand is, niet over hoe kundig iemand is. Over hoe hij of zij zich kleedt, niet over de inhoud. Hoe hij of zij zich gedraagt in de publieke wereld. Gaat hij op de fiets of in een sjieke auto naar zijn werk? Hoe doet zij het in de roddelbladen? Al dit soort flauwekul wordt nog belangrijker. En bindende referenda zijn nog kwalijker. Het gaat dan om belangrijke dingen waar alleen maar mensen over kunnen beslissen die er verstand van hebben. Wijze mensen zoals de wijzen van de school van Plato.

Over een maand laat ik me een hele dag lang op een studiedag onderdompelen in de denkbeelden van Plato. Ik weet niet of ik er echt wijzer van word. Zo wijs ben ik dan in ieder geval nu al weer wel…