Wij Nederlanders gaan misschien wel het meest vaak op vakantie van alle wereldburgers. Waar je ook komt, je komt overal landgenoten tegen. En je herkent ze ook meteen. De regelneverige huismoeders en de kortgebroekte huisvaders. Je zou zeggen dat we dan ook veel van al die culturen overnemen. Ja, we eten Chinees. Maar zouden de Chinezen dat Chinese eten van ons ook lusten? We denken de hele wereld te kennen maar blijven ben ik bang toch nog erg vaak steken in al onze oordelen en vooroordelen. We lijken wereldtoeristen. Maar om je een ander cultuur eigen te maken zul je er op zijn minst een tijdje midden in moeten gaan zitten.  Zo stond er vandaag een interview met drie Russische studenten in de krant, zij wonen al een tijd in Nederland en zien ons land vanuit hun ogen. ‘Moskou is veiliger dan Arnhem, als ik hier even mijn fiets zonder slot laat staan is hij gelijk gestolen’. ‘Mag het openbaar vervoer hier staken? Ze moeten aan het werk, daar worden ze voor betaald! Ik heb waardering gekregen voor het harde werken van de Russen.’ Zo maar enkele uitspraken. Maar er is ook veel waardering voor Nederland. Met name de vrijheid in het onderwijs wordt geroemd, en de omgang van professoren met studenten.

Zondagavond zag ik met mijn vrouw de film “Carmen en Lola”. Een Spaanse film die een indringend beeld schetst van het leven van de Gitanos, zigeuners, in een wijk in Madrid. De film staat bol van symboliek, met name lucht en water zijn steeds terugkerende symbolen. Lucht: een wachttoren ooit gebouwd om de Gitanos in de gaten te kunnen houden vanuit de lucht, wordt nu gebruikt door duiven. Hoge flatgebouwen met relingen waar je als je het zou willen zomaar van af zou kunnen springen. Lola die graag ornitholoog wil worden en vogels in graffiti op muren zet. Lucht voelt als vrijheid. Water: Carmen die niet kan zwemmen en droog leert zwemmen in een verlaten zwembad. Het verlangen naar zee en strand waar de film ook mee eindigt. Ook water voelt als vrijheid. Tegelijk krijg je een indringend beeld van enkele aspecten van de zigeunercultuur. Hardwerkende families die hun brood verdienen met de verkoop van groenten, fruit en oude rommel op de markt, vrouwen die niet mogen omgaan met jongens tot ze verloofd zijn en bewaakt worden door hun jongere broertjes. En die dan als ze getrouwd zijn in het huis van de bruidegom gaan wonen, zo snel mogelijk kinderen dienen te krijgen en hard in het huishouden en op de markt moeten blijven werken. Familiefeesten als verjaardag en verloving worden buitengewoon uitgebreid met alle familieleden en gitanos uit de buurt gevierd. Die feesten dienen ook om nieuwe huwelijkskandidaten te selecteren en daarover te praten met de vaders. De rituelen bij een verloving gaan verder dan de rituelen bij een huwelijk hier in Nederland. Van de toekomstige echtgenote worden alle kwaliteiten opgesomd waarbij de vader van de toekomstige bruidegom instemmend knikt: ‘zij heeft geen smartphone, ze wordt bewaakt door haar broertje, ze kan goed koken.’ Intussen zien we de stiekeme en voorzichtige toenadering van Lola tot Carmen. Als Carmen haar verloving verbreekt en Lola betrapt wordt tijdens een zoenpartij met Carmen zijn de rapen gaar. De duivel wordt bij Lola uitgedreven maar dat lijkt niet te helpen, men weet nog wel een plek waar ze naar toe gestuurd kan worden om te leren hoe je de liefde wél moet bedrijven. De verscheurdheid van de moeder is hartverscheurend. De wanhoop in afwisseling met de agressie van de vader is angstaanjagend. De meisjes vluchten en hoe het afloopt zal ik niet verklappen. Maar behalve deze vreselijke uitingen van de cultuur van de Gitanos is er ook hun prachtige muziekcultuur. Zelfs een katholieke Mis is een opwindende gebeurtenis waar de gezangen in een dienst van de Pinkstergemeente bleek bij afsteken. En zelfs de eenvoudige klapspelletjes op het schoolplein van de kleuters barsten van de levenslust, het ritmegevoel en het genieten van muziek. Als je gewoon in het plaatje past heb je een redelijk goed leven. Je moet er keihard voor werken maar dankzij de sociale cohesie en de vele familiefeesten is het leven goed. Wijk je af, wil je gaan leren of nog erger, heb je een niet getolereerde seksuele voorkeur dan is het leven een hel.

Ik hoorde van mijn dochter over problemen in de Arabisch sprekende gemeenschap waar zij wekelijks mee in aanraking komt. Een van de mannen schrijft over zijn verlangen naar zijn geboortegrond, hij schrijft er gedichten over. Een groep vrouwen die hier al behoorlijk is geïntegreerd kijkt daar anders tegen aan. Sommigen zijn weemoedig, maar anderen zien te goed de verworvenheden van deze samenleving. Ik denk dat het goed is. Er is discussie, en het is goed dat deze discussie er kan en mag zijn. Bij de Gitanos in Madrid was er geen discussie mogelijk. En je mag ook anders tegen de dingen aan blijven kijken. Maar je mag elkaar niet veroordelen of verstoten. Dat is een verworvenheid van deze tijd die we vast moeten blijven houden. Vroeger was er in Nederland veel meer sociale cohesie. Toen ik klein was was er een actieve Noaberhulp. We stonden nog dicht bij de sociale cultuur van de Marokkanen of zigeuners. Ook voor mensen uit  Polen is de familie nog steeds alles. Bij ons staan dan wel de hele avond en nacht de gordijnen wagenwijd open, maar wil je langs komen dan moet je eerst een afspraak maken. Zelfs familie en vrienden moeten eerst bellen, liefst dagen van te voren. En je moet zorgen dat je voor het eten weer weg bent. Maar we tolereren wel andersdenkenden. Een leuke combinatie van beide werelden, dat lijkt me wel wat…