In met name Padua en Venetië kun je op diverse plaatsen klokken zien die niets met de “gewone” tijd te maken lijken te hebben. Het zijn astrologische klokken. Soms kun je ze duidelijk interpreteren. Ze zijn allemaal in de zestiende of zeventiende eeuw gemaakt.

In het dogenpaleis van Venetië bevindt zich een klok met slechts één wijzer en daarnaast zie je de dierenriemtekens. Het is als het goed is een klok waarvan de wijzer in één jaar tijd eenmaal rond draait: elke maand staat hij in een ander dierenriemteken. Zo gauw de lente begint staat hij in ram, als de zomer begint in kreeft enzovoort. Hij werkt denk ik niet meer, maar staat voor eeuwig vastgepind in vissen, het is op deze klok steeds nog net geen lente.

In datzelfde paleis zie je ook een klok die telt tot 24, en alle cijfers staan gerangschikt zoals bij een horoscoop: I staat op dezelfde plaats zoals de zogenaamde “huizen” worden geplaatst. Opvallend is dat er niet zoals gebruikelijk 12 huizen zijn maar 24. Dit is in de Chinese astrologie ook zo, elk huis, ook elk dierenriemteken trouwens, is weer in twee delen verdeeld. Deze klok maakt als het goed is in 24 uur een rondje, hij loopt dan twee keer zo langzaam als de huidige klok. Je kunt hem om die reden dan ook als een gewone klok gebruiken, elk huis of cijfer staat voor een uur.  En zo loopt de wijzer dan in de loop van de dag en nacht door alle huizen heen. Staat de wijzer helemaal naar boven gericht dan is het midden op de dag en op deze klok begint dan huis XVII.  Helemaal links is het oosten, waar de zon opkomt. Het eerste uur begint niet bij middernacht maar bij zonsopgang. Maar het tijdstip wanneer de zon opkomt hangt van het jaargetijde en van de breedtegraad af. Een echte goede astrologische klok zou daar ook rekening mee moeten houden. Ik denk dat bij deze klok elk uur even lang is en daardoor ook de tijd van zonsopgang tot midden op de dag elk jaargetijde bij deze klok gelijk blijft. Astrologisch gezien geeft hij dus waarschijnlijk alleen maar een correcte stand aan bij het begin van de lente en bij het begin van de herfst, als elk dagdeel precies even lang duurt. Wel correct zijn altijd de tijden van exact middernacht en exact midden op de dag.

In Padua zie je op meerdere plaatsen vergelijkbare klokken. Opvallend is dat er ook bij deze klokken weer tot XXIV wordt geteld, maar dat nu de plaatsing van die cijfers aan de rechterkant begint waardoor er niet meer een duidelijke relatie lijkt te zijn met hoe bijvoorbeeld de “huizen” in horoscopen worden genoteerd. Maar op deze klok begint de dag niet bij het opkomen van de zon zoals in de astrologie, maar bij het ondergaan van de zon! Zoals bij de joodse kalender! De foto hieronder heb ik gemaakt om 12 minuten over drie ’s middags, de werkelijke tijd (geen zomertijd, geen Midden-Europese tijd) zal ongeveer 10 over half 2 zijn geweest. Ongeveer negentien uur volgens de tijdsberekening van deze klok. Maar dat zie ik aan die wijzer niet af. Hij zal wel stil staan..

De allermooiste in het genre staat boven op de Torre dell’Orologio, gebouwd rond 1600, op de Piazza dei Signori in Padua. Er zijn hier duidelijk twee nog functionerende wijzers, een zien we links gericht naar XV, bijna XVI. Je kunt deze wijzer zien zoals bij ons de kleine wijzer, die de uren aangeeft. Maar hier zijn de uren ook weer gerelateerd aan de astrologische huizen. En dan ook weer 24 huizen, waarbij de dag ook hier weer bij het ondergaan van de zon begint: daar begint het eerste huis. De andere wijzer staat in een dierenriemteken, in dit geval boogschutter. De foto is gemaakt 15 december 2015, ik heb hem van een site op internet geplukt, die gaat  over de restauratie van deze klok. De restauratie is geslaagd, de klok loopt: 15 december staat de zon inderdaad in boogschutter! Fraai is hoe vanuit dit punt lijnen te zien zijn: een vierkant, driehoek en een vijfhoek. Die wijzen naar zowel andere punten in de dierenriem als indirect naar bepaalde huizen. De driehoekslijn geeft positieve aspecten aan, het vierkant spanningsaspecten. De andere wijzer wijst de tijd aan, hij wijst naar de tijd die bij ons nu zou overeenkomen met ongeveer 9 uur in de ochtend, ware tijd. (dus geen zomertijd en geen Midden-Europese tijd.) Dit is dus een echt functionerende astrologische klok, waarbij de 24 uurs-functie tegelijk ook werkt als een echte klok als je weet hoe je hem moet lezen. Links zien we bij onderstaande afbeelding op een zuil de gevleugelde leeuw (symbool van de evangelist Marcus), boven de klok staat de heilige Marcus zelf. Marcus is patroonheilige van Venetië en Padua was onderdeel van deze stad in die tijd.

De meest bizarre astrologische klok zag ik in de Frari kerk in Venetië. De toeristen gaan daar heen voor de Maria ten hemelopneming van Titiaan, die boven het hoogaltaar is geplaatst. Of voor het monument ter ere van deze schilder, of dat ter ere van Antonio Canova. (De piramide, gemaakt door zijn leerlingen). Of voor het prachtige schilderij met een madonna en kind van Bellini. Ik bezoek ook altijd het graf van Monteverdi, waar ononderbroken bloemen op liggen.

Maar in een verre zijkapel staan nog enkele kunstwerken waaronder een kast die je kunt sluiten, met  daarin een klok met zeer rijke houten sculpturen, gemaakt door Francesca Pianta, zo rond het midden van de zeventiende eeuw, niet lang na de dood van Monteverdi.

Om de verdwenen wijzer(s) heen staan nu niet 24 maar 12 huizen zoals gebruikelijk in de astrologie, wel weer zodanig genoteerd dat de dag begint bij het ondergaan van de zon. Daarna komen de dierenriemtekens, maar deze zijn niet gegroepeerd volgens de volgorde in de dierenriem, maar naar type: links boven staan alle vuurtekens, rechts boven alle aardetekens, rechts onder alle luchttekens en links onder alle watertekens. Deze plaatsing heeft geen enkele relatie met de beweging van de aarde om de zon. Het doet me denken aan het laatste avondmaal van Leonardo da Vinci, waar de apostelen naar mijn opinie niet alleen als vertegenwoordigers van een dierenriemteken zijn weergegeven, maar ook op een speciale manier zijn gegroepeerd op het schilderij. Hieronder zie je hoe bij deze klok linksboven de drie vuurtekens ram, leeuw en boogschutter staan.

Maar toch is er nóg een logica. Die blijkt als je naar de er omheen geplaatste sculpturen kijkt. Het hoofdidee van de sculpturen is: de klok als vadertje tijd. Hij draait en elk mens zal ooit sterven. En dat proces van geboren worden en sterven zien we ook elk jaar weer: in de seizoenen! Hoog boven alles uit torent deze vadertje tijd. Hij duwt een rad met 8 spaken, heel verveeld, heel langzaam, vooruit.

In elk kwadrant zie je steeds een mens en een putto, met ook telkens een zon. De zon ziet er in elk jaargetijde iets anders uit. In de zomer is hij het meest stralend, in de winter lijkt het wel een dodenmasker. Ik heb ze hieronder naast elkaar gezet:

Hoe zien de seizoenen er nog meer uit? Op de volgende afbeelding hieronder zie je links boven een ooievaar en een jongeling, wat wijst op de lente. En daarbij horen ook de drie vuurtekens, vuur als symbool van kracht en nieuw leven! Dát is dus de logica van de afwijkende groepering van de sterrenbeelden!

Rechts boven zien we een adelaar en een man in de bloei van zijn leven: de zomer. Bij de zomer zijn de aardetekens van de dierenriem uitgebeeld. De vruchtbare aarde die straks voedsel levert dat geoogst gaat worden, eveneens als symbool van de zomer.

Het kwadrant links beneden. Hier zie je rijpe druiven, en een man met een zwaard. Dat is de herfst. Daarbij zijn in de cirkel met de sterrenbeelden van de dierenriem de watertekens geplaatst. Water dat zorgt dat de vruchten rijp worden, water dat dient als vocht en voedsel.

Het rechter kwadrant beneden toont de mens als skelet, verder zien we een uil:  de winter. Hierbij staan de luchttekens tweelingen, weegschaal en waterman. Wat er over blijft van het leven is uiteindelijk niet meer dan lucht.

Het is een bizarre klok. Misschien gaf hij met een of twee wijzers gewoon de minuten en de uren aan en is de rest niet meer dan een symbolische weergave van het verschijnsel tijd. Maar het is wel een heel leuke klok!

Zie ook: een eeuwigdurende kalender uit de middeleeuwen