Padua is een stad waar je met gemak meer dagen voor kunt uittrekken als je geïnteresseerd bent in historische pleinen, gebouwen of in kunst. De basiliek van de Heilige Antonius is een must. Daarnaast is er natuurlijk de beroemde Scrovegni kapel met zijn prachtige fresco’s van Giotto. En ik kan makkelijk nog zo’n vijf bijzondere plekken opsommen, ik was er al drie keer. Maar dit keer zag ik voor het eerst de oude universiteit.

Padua was een stad die in grote mate onafhankelijk was van de omringende regio’s toen aan het begin van de dertiende eeuw de familie Carrara aan het bewind was. In het nabij gelegen Bologna, waar de eerste universiteit van Europa stond die was opgericht in 1088, was er in het begin van de dertiende eeuw grote onvrede bij zowel professoren als studenten over de mate van vrijheid die zij van de stad kregen. De studenten van deze universiteit kozen hun eigen professoren en ze kregen steeds meer invloed niet alleen op het beleid van de universiteit, maar zelfs op stadszaken, zoals op het voedselbeleid en op de huisvesting in de stad. De stadsregering besloot toen dat elke student die niet uit de stad Bologna zelf kwam rechteloos was. Alle zaken rond huisvesting en voedselvoorziening werden voortaan door de stad geregeld. Daarnaast ging de stad zich ook bemoeien met het onderwijs zelf. Daarop trokken honderden studenten en ook enkele professoren de stad uit, op zoek naar een betere plek. Die vonden ze in Padua waar ze de vrijheid kregen die ze ambieerden. Toen deze stad in de vijftiende eeuw onderdeel werd van Venetië werd deze universiteit nog belangrijker.

Het oude gebouw, althans het gebouw dat betrokken werd vanaf 1493, staat er nog steeds en tot ver in de twintigste eeuw was het ook in gebruik als universiteit. Nu is eigenlijk alleen het deel waar de promoties plaats vinden nog in functie. Er aan vast ligt een gebouw uit de negentiende eeuw waar wel nog steeds colleges worden gegeven. We liepen daar doorheen en konden de colleges, in het Italiaans, vanuit verscheidene ruimtes horen. In de collegebanken werden braaf aantekeningen gemaakt. Ook in andere delen van de stad, maar ook daarbuiten zoals in Vicenza en Ravenna, zijn faculteiten gehuisvest.

De toegangspoort en de binnenplaats van Palazzo Bo, zoals de universiteit in het centrum heet, zijn vrij toegankelijk. De rest kun je alleen zien via een rondleiding. Wij volgden een Engelstalige rondleiding en zagen prachtige historische plekken. Zoals het oudste nog bestaande  anatomische theater ter wereld, dat tot in de negentiende eeuw in gebruik was. Tot 240 studenten konden een voorstelling bijwonen waarbij het lichaam van een ter dood veroordeelde en terecht gestelde misdadiger uit de omgeving werd ontleed. Dit ter instructie bij de lessen over geneeskunde en anatomie, enkele keren per week in de winterperiode.

Er hingen ook schilderijen van een twintigtal ex-studenten, zoals van een Vlaming en van een Hollander. Deze Hollander, Jean van Heurne, studeerde er in de tijd vlak voor het begin van de tachtigjarige oorlog. Hij was zijn studie in Leuven begonnen maar ging verder met zijn studie geneeskunde onder professor Fabricius en volgde ook colleges natuurkunde in Padua waar hij in 1566 op 22-jarige leeftijd afstudeerde. Hij keerde terug naar  Nederland en werd stadsnatuurkundige in Utrecht, waar hij over de grote komeet van 1577 schreef. Deze komeet was trouwens in die tijd een enorm spektakel dat in heel Europa zichtbaar was. Hij werd door vrijwel iedereen niet alleen als een astronomisch verschijnsel beschouwd, maar men zag het ook als een zeer slecht voorteken. Nederland zat midden in de tachtigjarige oorlog..

In Padua kon je in de middeleeuwen al veel studies volgen. Door toedoen van Petrarca kwam er ook een faculteit met humanistische vakken, je kon je bekwamen in het bestuderen van de klassieke schrijvers. Maar de medische faculteit was een van de belangrijkste. Zo werd er ook de werking van medicinale planten bestudeerd. Helemaal in het zuiden van Europa, in het koninkrijk Sicilië, was de benodigde kennis al via Griekenland en de Arabische landen Europa binnen gekomen in de twaalfde eeuw.  De lessen daarover werden toen gegeven in Salerno, een universiteit met slechts één faculteit: geneeskunde. Frederik II had behoefte aan meer universitaire vakken in Sicilië. Het koninkrijk was teveel afhankelijk van Bologna waar toen nog de enige universiteit was. Zo stichtte hij twee jaar nadat de universiteit van Padua was gesticht nog een nieuwe universiteit, die van Napels. De geneeskundige faculteit van Salerno werd al snel daarna gesloten. De boeken in het Grieks en Arabisch over plantkunde uit Salerno werden steeds meer vertaald in het Latijn en de universiteit van Padua ging de kennis die er in stond toetsen. De professoren lieten een botanische tuin aanleggen die je nog steeds kunt bezoeken.  Bij de meeste bomen, struiken of andere planten staat niet alleen een bordje met gewone toelichting, je kunt de informatie ook “voelen”, in braille. En veel van die planten staan op grijphoogte, waardoor je ze ook in het echt kunt voelen en je er aan kunt ruiken. De oudste boom uit deze tuin is een palm uit de zestiende eeuw, die ook door Goethe is gezien en waar hij lyrisch over heeft geschreven. Deze universitaire botanische tuin bestaat nog steeds en is daarmee de oudste in zijn soort ter wereld. Het is bovendien een heerlijk stukje Padua.

Toch maakte iets anders bij mij de meeste indruk. Niet de ruimte met het nog steeds aanwezige theater, niet de portretten, niet de oude collegezalen, niet de prachtige sculpturen die overal te zien waren. Zelfs niet de prachtige botanische  tuin een eindje buiten het centrum. Nee, ik was stil en zelfs ontroerd bij het zien van een bijna verrotte, oude, houten katheder. Naast de zaal waar hij had gestaan.

Dit was namelijk de katheder waarop Galileo Galilei had gestaan toen hij les gaf over van alles en nog wat, tussen 1592 en 1610. Hij vertelde daar misschien ook over zijn ontdekkingen die hij met zijn eigen gemaakte telescoop had gedaan. Ik zie hem daar in gedachten staan. Hij had geen dia’s of film ter beschikking om zijn verhaal te illustreren, geen microfoon. Nee, hij stond in een zaal, de prachtige zaal naast de kleinere ruimte waar nu de katheder staat. Daar konden makkelijk meer dan honderd studenten plaats nemen. Hij had misschien wel een tekening gemaakt om te kunnen tonen wat hij die nacht ervoor had gezien met zijn eigen gemaakte telescoop. Hij was daarvoor misschien op het dak van de universiteit geweest.
Hij schraapt zijn stem, en iedereen is ademloos. Leonardo schrijft geschiedenis:

‘Ecce, hic planeta Iovis. Hoc Planeta habet quattuor lunae. Et vidi annuntiabo tibi quod me hac nocte.’ (‘Kijk, hier zien jullie de planeet Jupiter. En deze planeet heeft vier manen. Ik zal jullie vertellen wat ik de afgelopen nacht allemaal gezien heb.’)

Dit en andere dingen legde hij ook vast in een boek, dat later werd uitgegeven. Daarover schreef ik al eerder. In het Nederlands vertaald schreef hij onderstaande dingen over zijn waarnemingen op 11 februari 1610, zijn laatste jaar als magister in Padua. Hij maakte ook steeds een tekening bij zijn bevindingen. Op die tekeningen is het oosten steeds links, het westen rechts. Wat hij bij zijn toelichting “sterren” noemt zijn dus de manen van Jupiter, die je kunt zien als puntjes, als waren het sterren. Hij keek naar boven met zijn kijker en legde alle veranderingen die hij bij Jupiter zag nauwgezet vast. Zo kwam er opeens een extra “ster” om drie uur ’s nachts:

‘Maar het derde uur zag ik een vierde ster, nabij Jupiter ten oosten, kleiner dan de andere, 0 minuten 30 seconden van Jupiter verwijderd. Ze week een klein beetje naar het noorden af van de rechte lijn  die door de andere sterren konden worden getrokken. Alle sterren waren zeer helder en erg opvallend.’

Niet alleen  als je iets kwijt bent, om Antonius te laten helpen met zoeken kun je naar Padua gaan. Galileo was niks kwijt. Hij vond nieuwe dingen. Ik zie de dingen die hij zag  nog steeds, af en toe,  met mijn kijker. En ik ervaar dan ook nog steeds iets van het opgewonden gevoel, zoals hij dat die nachten gehad moet hebben. Als je daar bent, in Padua, in die universiteit, vlakbij dat spreekgestoelte. Dan ervaar je de geschiedenis, die hij maakte.

13 februari 1610 en 2018
Jupiter en zijn manen