Mijn oudste kleinzoon heeft nu zeven maanden les op een kerkorgel. Heel makkelijk leert hij van zijn leraar dingen over vingerzetting, houding, articulatie. Maar het lezen van de noten gaat nog steeds heel moeizaam. Ik help hem elke week meestal twee keer met zijn huiswerk. Steeds moet hij korte fragmenten spelen, met eerst allebei de handen apart, in een langzaam tempo. Maar vertwijfeld zegt hij zelfs dan nog vaak: ‘opa, ik kan dat niet’. Ik speel het stuk dan een keer in zijn geheel voor. Vervolgens kan hij het. Voor het grootste deel zit het stuk namelijk na het een keer gehoord te hebben in zijn hoofd en met behulp van het globale notenbeeld kan hij het vervolgens redelijk spelen. Maar ik moet al snel weer stoppen, je merkt dat zijn concentratie zo slecht wordt dat hij bijna niets meer oppikt. Na die eerste keer huiswerkhulp heeft hij dan een deel van de liedjes nog niet gedaan. Ik hamer er op dat hij die andere stukken thuis op dezelfde manier probeert aan te pakken: speel steeds korte fragmenten, met allebei de handen apart, in een langzaam tempo. Een halve week later zie ik hem weer. Wat we samen enkele dagen daarvoor gedaan hebben gaat nu redelijk. Dan komen we bij de stukken die hij zelfstandig zou moeten studeren: ‘opa, ik kan het niet’. Ik weet al hoe het waarschijnlijk thuis gegaan is: hij wil alles gelijk met twee handen in een goed tempo spelen, overziet het dus niet en haakt dan af. Dus dan ga ik het maar weer samen met hem doen. Uiteindelijk op de les heeft hij dat wat hem opgedragen was meestal redelijk voor elkaar en krijgt hij voor de week erna weer nieuwe stukken op. Nu ben ik langzaamaan mijn tactiek een beetje aan het verbreden. Het grootste probleem is het noten lezen. Ik laat hem de notennamen zetten bij alle noten van een of meer liedjes. Notennamen zeggen hem wel iets, hij heeft namelijk een absoluut gehoor en bij elke naam ziet hij dan inwendig een klaviertoets en hoort hij het bijbehorende geluid. Dat moet dus uiteindelijk ook bij het zien van de noten gaan gebeuren. Helaas, ook dat noteren doet hij dan wel als ik erbij ben, maar hij maakt het thuis niet af. ‘Opa, ik ben het vergeten.’ Ik begin steeds strenger te worden maar ik ben huiverig om hem er een hekel aan te laten krijgen, wat is de juiste middenweg?

Desondanks wil hij organist of beiaardier worden. Op dit moment gaat hij nog het meeste voor organist. Hij heeft een heilig ontzag voor zijn docent die een engelengeduld met hem heeft. Zo gauw hij achter het Moreau-orgel in Gouda zit begint hij onmiddellijk aan diverse registerknoppen te trekken en leunt hij voorover om bij het pedaal te kunnen komen. Alles wat zijn docent vervolgens tegen hem zegt dringt niet tot hem door. Dan zit hij eindelijk met de orgelmethode voor zijn neus. En de orgeldocent geeft hem vooral aanwijzingen die met houding, articulatie en vingerzetting te maken hebben. Ook als hij op les zit is zijn concentratie snel voorbij en zijn docent laat hem dan een gerichte improvisatie doen of hij geeft hem een luisteropdracht of doet een gehoortestje. Door zijn grote muzikaliteit en zijn goede muzikale gehoor gaat dat allemaal moeiteloos.

Maar bij nieuwe stukken, waar ik hem voor de eerste keer mee help, kan hij zich nog moeilijker concentreren als bij het echte orgel. Hij ziet bijvoorbeeld op het einde van de oefening bij het notenbeeld terloops dat daar “een octaaf in één hand” is genoteerd. Bij hem is de vingerspreiding eigenlijk nog net te klein om zo’n octaaf te kunnen spelen, maar hij krijgt het desondanks voor elkaar. Hij speelt midden in de oefening ogenschijnlijk zonder enige aanleiding het bewuste octaaf en gaat vervolgens meer octaven spelen, al kijkende naar zijn eigen  gespannen vingers. Verder gaan met de oefening op het punt waar we gebleven waren heeft dan even geen zin, hij is helemaal alleen maar met dat octaaf bezig. ‘Kijk opa, zo klinkt dat bij Mozart’ en hij speelt het stukje van de Turkse mars waar allemaal octaven zitten in een hand. Ik laat hem even begaan en dan gaan we weer verder waar we gebleven waren. Als er ergens midden in het stuk een wending komt die hij mooi vindt of die hij ergens mee associeert dan gaat hij die afmaken of er op improviseren en let even helemaal niet meer op de noten in het boekje. En zo gaat dat voortdurend.  Soms ben ik het zat en word ik heel streng. Dan probeer ik om hem een moeilijke wending vier keer achter elkaar zonder pauze te laten spelen, ik wijs met mijn hand de noten mee of speel samen met hem het zelfde fragment een octaaf hoger en dwing hem min of meer dóór te blijven spelen. Dat laatste werkt dan eigenlijk weer averechts want ik zie hoe hij naar mijn vingers kijkt in plaats van naar de noten, dus daar stop ik dan ook maar snel weer mee….

Vlak bij zijn school in Schoonhoven staat de Oud-Katholieke kerk. Hij is gefascineerd door kerken en al zeker sinds twee jaar geleden ga ik met hem af en toe naar binnen. De kerk is overdag vrijwel altijd open voor gebed, waar zie je dat nog? Toen mijn dochter met hem de vorige week ook een keer naar binnen ging troffen ze de pastoor aan. ‘Mag hij een keer op het orgel spelen?’ ‘Maar natuurlijk!’ in de richting van het koor voorbij de biechtstoel staat een mooi Content-huisorgel met drie manualen en met meer dan twee octaven pedaal. Hij mocht er op spelen. En hij mag er zelfs regelmatig op komen studeren! Afgelopen vrijdag met mijn dochter speelde hij daar een mooie improvisatie. Ze stuurde de opname die ze ervan maakte op. Hij gaf zelf eerst nog een inleiding op zijn “improvisatie-concert”. Ik was verrast door vooral de gewaagde akkoorden die hij uit het instrument wist te toveren!

De jongen weet me ondanks alles vooral ook te ontroeren, hij blijft zo puur en vrolijk. Gisteren was hij samen met mij alweer in de Oud-Katholieke kerk. Ik heb hem daar op de gebruikelijk moeizame manier geholpen met zijn huiswerk. Maar daarna speelde hij een gevoelige improvisatie, waar een vrouw die kwam om er te bidden net als ik ontroerd door raakte.