De Grieken en Romeinen hadden een oppergod, Zeus alias Jupiter. Deze God was ook aan het firnament vertegenwoordigd. Het was na Venus de meest heldere planeet, maar Venus kon geen oppergod zijn. Venus was dan wel meer helder dan Jupiter, maar deze planeet was sterk aan de zon gebonden, ze was altijd ochtend- of avondster. Je kon deze planeet nooit midden in de nacht zien. Jupiter daarentegen maakte een geleidelijk rondje om de zon en controleerde met zijn sterke planetenglans systematisch het hele firnament. De aarde draait in één jaar om de zon, maar Jupiter draait in bijna 12 jaar om de zon. Jupiter heerst in een cyclus van 12 jaar.
Waar doet dat aan denken? Wel, aan de 12 chromatische tonen van de toonladder bijv., of aan de 12 maanden van het jaar. Of aan de kwintencirkel, de 12 kwinten die bijna 7 octaven zijn. Jupiter hoort naar mijn gevoel bij de kwint. De kwint heeft in de muziek meerdere eigenschappen. Als je vanuit een majeur toonsoort moduleert kom je meestal in een toonsoort terecht die een kwint hoger ligt. Dat was de standaard procedure zo’n beetje vanaf 1700-1850, ruwweg de classicistische periode. Daarvoor en daarna ook, maar vooral daarna wilden de componisten bewust het toonspectrum uitbreiden en anders, sneller, spannender moduleren. De meest natuurlijke nieuwe toonsoort is echter die van een kwint hoger.
Maar naast dat modulatie-aspect kennen we ook de zogenaamde cadens: een akkoord op de kwint van de toonsoort wil terugkeren naar het tonica-akkoord, (G wil naar C, Een authentieke cadens is iets dat met V-I eindigt.) Veralgemeniseerd: het klinkt heel natuurlijk als akkoorden via een dalende kwintbeweging elkaar opvolgen, de zogenaamde kwintval (bijv. E-A-D-G-C). In de jazz en popmuziek nog steeds een van de meest voorkomende akkoordprogressies. Deze twee richtingen van de kwint, stijgen bij modulaties en dalen bij cadens en kwintval, maken de kwint buitengewoon krachtig.

De kwintencirkel staat voor een architectonisch bouwwerk, en voor mij is feitelijk het idee van een compleet en samenhangend muziekstuk hetzelfde. Ik bedoel niet de samenhang die een tekst schept. Neem de tekst van de mis, zet die op muziek en je hebt een muziekstuk. De samenhang wordt dan evenwel vooral gemaakt door de tekst. Nee, ik wil het zo: neem een motief en werk dat uit tot een samenhangend instrumentaal muziekstuk van bijv. een half uur. Om dat te kunnen moet je bij mensen als Bach zijn (in zijn fuga’s bijvoorbeeld), maar nog meer bij Beethoven. Hij is de meesterarchitect van de componisten, hij kiest een bouwsteentje en daar komt alles uit voort. Je kunt al zijn symfonieën, concerten, kamermuziek op die manier analyseren en staat telkens weer versteld hoe buitengewoon hecht al deze composities in elkaar zitten. Niet iedereen ervaart dat even sterk, je moet je zelf niet teveel laten meeslepen door details. Het vergt ook een bepaalde luisterhouding, die hoort bij een bepaalde geesteshouding. De Jupiterhouding zou ik willen zeggen. Tot in zijn late strijkkwartetten blijft Beethoven in de kern trouw aan dit principe, maar de architectuur verandert met de jaren, wordt grilliger, wordt spannender zo je wilt. Maar het gebouw stort nooit in elkaar, het staat als een huis. Elke sonatevorm is herkenbaar, maar nooit hetzelfde.
Als voorbeeld een vroege pianosonate van Beethoven, een schoolvoorbeeld van de klassieke sonatevorm. De sonatevorm berust op een aantal principes:
1. Tonale principe: Tegenstelling tussen hoofd-toonsoort en dominant-toonsoort
2. Afwisseling stabiel/instabiel: 1e thema (stabiel), overgangszin (instabiel), 2e thema (stabiel), doorwerking (instabiel).
3. Contrast tussen motieven, vooral hoofdmotief uit 1e thema en hoofdmotief uit 2e thema
In de hierna afgebeelde wavevorm zie je globaal het vorm-idee: Expositie, herhaling expositie, doorwerking, reprise. Je ziet gelijk ook waar de architect het bouwwerk aanpast, in de reprise is het tweede thema bijv. veel langer en eindigt nog met een uitbundig slot welk in de expositie ontbreekt.

Jupiter of zijn Griekse evenknie Zeus wordt vaak afgebeeld met een scepter, een offerschaal, een adelaar, een bliksemschicht en een wereldbol. Als een adelaar overziet Jupiter het hele bouwwerk van de wereld waar hij met een scepter over heerst, maar een en ander gaat met spanning en strijd gepaard (offerschaal en bliksemschicht). De bouwwerken van Beethoven zijn machtig maar ook spannend en niet makkelijk tot stand gekomen, als we de biografieën van deze kunstenaar mogen geloven…