The mysticism of Sound and Music
Hazrat Inayat Khan

In mijn boekenkast staan enkele boeken die een relatie hebben met het soefisme. Bovenstaand boek is er daar een van. Jaren geleden heb ik het boek gelezen en me erin verdiept, en door een podcast waar een vriendin me op wees was ik er opeens opnieuw mee bezig. De podcast is gebaseerd op bovenstaand boek van Inayat Khan.

Michael Harrison wordt in die podcast geïnterviewd en hij vertelt over zijn muzikale ervaringen in relatie met het boek van Inayat Khan. Boeiend, maar voor mij heb ik in deze podcast van bijna een uur eigenlijk niet echt iets nieuws gehoord. Je wordt wel weer opnieuw gedwongen om over dingen na te denken. Enkele onderwerpen die hij aanraakt zijn de verschillende soorten muzikale stemming, grofweg vooral de “zuivere stemming” en de “getempereerde stemming”. Michael Harrison denkt dat we als we terug zouden gaan naar een zuivere stemming, zoals die in veel culturen zoals in India wordt gebruikt, we de vibraties kunnen voelen die muziek maakt met de kosmos. Een ander onderwerp is de absolute stemming: A=440 HZ zoals meestal wordt gehanteerd. Hij pleit voor andere stemmingen, zoals A=444.2 HZ, maar ook zou het goed zijn als je ter plekke zou kunnen kiezen voor een optimale A, die dan dus variabel is. Het zijn interessante gedachten, maar naar mijn idee zijn ze erg gedacht vanuit een bepaalde muziek, zoals muziek op basis van de Indiase raga.

Ik ken mensen die gruwen van de getempereerde stemming, waarbij geen enkel interval zuiver is. Daarbij zijn alle intervallen “even (een heel klein beetje) vals” . In de Westerse muziek hebben we het dan over alle muziek vanaf ongeveer de muziek van Bach. Hij schreef het “Wohltemperiertes Klavier” een boek met stukken die door alle mogelijk toonsoorten gaan en gespeeld kunnen worden op een toetsinstrument dat gestemd is volgens de zogenaamde gelijkzwevende (ook wel genoemd de getempereerde) stemming. Hierbij zijn alle toonsoorten in principe even bruikbaar. Je kunt met deze stemming opeens spannende modulaties maken. Bij stemmingen die uitgaan van zuivere kwinten en tertsen kun je slechts een paar toonsoorten gebruiken, de rest is dan knettervals. Spannend moduleren kun je dan wel vergeten. Vrijwel alle muziek die er na Bach geschreven is kun je met instrumenten die op de ouderwetse manier (meestal de Middentoonsstemming) gestemd zijn eigenlijk niet meer spelen. Maar hoe goddelijk is nu juist muziek van Bach, Beethoven of zelfs Webern! Minstens net zo goddelijk als de zuiver gestemde muziek van Hildegard von Bingen. In de kern is het gebruik wel of niet van de getempereerde stemming voor mij geen issue. Het moet gaan om goede muziek, en die muziek moet vooral echt zijn en je raken. En voor de meeste Westerse muziek is de getempereerde stemming noodzakelijk. Het is feitelijk een geweldige uitvinding geweest die de klassieke muziek enorm heeft weten te verrijken. Ik denk dat de kosmos onvolmaakt is. De kosmos heeft net ook die onvolmaakte afwijkingen die er ook in de muziek zijn. Ik zou willen zeggen: God zorgt ervoor dat er beweging blijft. Beweging en groei zijn onderdeel van een schijnbaar eeuwige cyclus. Als alles volmaakt zou zijn zou er stilstand ontstaan. Alleen maar reine kwinten is oersaai. God laat de wereld moduleren.

En hoe zit het met de afgesproken toonhoogte? Ik heb jaren solfège onderwijs gegeven en heb toen ervaren dat een koor soms onverbiddelijk blijft zakken. Totdat ik er achter kwam dat, wanneer ik de basistoon iets verlaagde of verhoogde, de mensen vanaf dat moment makkelijk de toonhoogte vast wisten te houden. Ik denk achteraf dat dit verschijnsel bepaald werd door de ruimte waar er in gezongen werd. Er is in elke ruimte een bepaalde resonans die meer correspondeert met de trillingen van een bepaalde toonsoort. Net een half toontje lager of hoger maakt dan opeens heel veel uit. En waarschijnlijk zou je soms zelfs bewust een kwarttoon lager of hoger moeten gaan zingen. Maar als je niet zingt maar met muziekinstrumenten speelt lukt dat vaak niet. Dan kun je feitelijk beter een andere ruimte opzoeken die beter bij de gekozen toonsoort past.

Het mystieke van geluid en muziek is iets wat me al veel langer bezig houdt en waar ik ook af en toe al een artikel over heb geschreven. Hieronder een opsomming van de belangrijkste van die artikelen, maar in veel andere artikelen gaat het er in de kern eigenlijk ook over. Zelfs de titel van mijn blog: “de kwintencirkel” is afgeleid van mijn overtuiging hoe muziek is ingebed in het leven, in de aarde, in alles waar we mee te maken hebben. Muziek is een soort ingang naar de meest wezenlijke dingen die er zijn. Mijn kennis van muziek en ook van muziektheorie, mijn belangstelling voor kunst maar ook voor astronomie: dat alles samen maakt dat ik waarnemingen heb kunnen beschrijven in onderstaande artikelen die muzikale ervaringen in een wat bredere context proberen te plaatsen. Maar uiteindelijk gaat het om de ervaring: zelf muziek maken maar ook naar muziek luisteren, daarin zo volledig mogelijk opgaan, dat maakt dat je een soort contact krijgt met de meest wezenlijke dingen van het leven. Tik dus bijvoorbeeld ook eens “Bach” in het zoekvenster rechts boven in mijn blog en je krijgt een lijst van mijn artikelen over een bepaald stuk van Bach. Bach begrijpen en ervaren is zo goddelijk….

De Grote terts
De Toonladder en de getempereerde stemming
De Kwint
De Leidtoon
De Grote Secunde
De Kwart
De Harmonie der Sferen
Ibn Arabi en het mysterie van muziek