De vorige week bezocht ik voor de tweede keer in mijn leven de stad Albi, ten oosten van Toulouse. Ik was bij mijn eerste bezoek zeer onder de indruk van de kathedraal. En ik wilde hem nog een keer zien en er meer over weten. Om iets van deze kerk te snappen moet je ook iets weten van de katharen, de naam van een sekte waar ook het woord “ketters” van is afgeleid.

In het midden van de 12e eeuw werden er op veel plaatsen in Europa vergelijkbare ketterse bewegingen gesignaleerd: van Engeland, Vlaanderen, het Rijnland, de Champagne, de Languedoc tot Lombardije. De aanhangers kregen al snel de verzamelnaam Katharen en soms werden ze in eigentijdse kronieken ook Albigenzen genoemd, omdat veel inwoners van de stad Albi zich hadden aangesloten bij de beweging .

Vóór 1140 zijn er geen bewijzen van deze theologische richting, met als voornaamste kenmerk het aanhangen van het zogenaamde dualisme. Aan de ene kant is het Satan die de wereld regeert. Om niet door hem meegesleurd te worden in zijn duivelse bedoelingen moet je je op het geestelijke (Christus) richten. Een uiterst vrome beweging met bijv. ook gelijkstelling van man en vrouw. De voorgangers, de parfaits,  mochten geen gemeenschap hebben en ze moesten voortdurend vasten. Iedere gelovige kon na een ceremonie parfait worden, veel  gelovigen lieten zich  tot parfait “dopen” op hun sterfbed. Rond 1147 schreef abt Eberwin van Steinfeld een brief aan Bernardus van Clairvaux. Zijn brief was het eerste ondubbelzinnige bewijs van het bestaan van deze sekte. In 1163 schreef abt Eckbert van Schönau de “Sermones contra Catharos” (preken tegen de Katharen)  aan Reinald van Dassel, aartsbisschop van Keulen. Voor het eerst verscheen zo de term ‘katharen’.

Deze Reinald van Dassel had ook mee gedaan aan de veldtocht van de Rooms-Duitse keizer Frederik Barbarossa naar Italië. Zijn ambtgenoot Christian von Buch uit Mainz wist hem uit een netelige positie bij Rome te redden. Reinald van Dassel nam bij deze tocht de overblijfselen van de Drie Koningen mee, die zich volgens een legende in Milaan bevonden. Keulen werd een belangrijk pelgrimsoord door het bezit van deze reliquieën.

De twee net genoemde aartsbisschoppen waren ook betrokken bij de uitbreiding van het westelijk deel en het aanbrengen van veel versieringen in de Servaas van Maastricht. Aart Mekking meent zelfs in het gelaat van twee zeer verweerde afbeeldingen de hoofden van deze twee aartsbisschoppen te herkennen. In Keulen zijn in die tijd veel katharen opgepakt en op de brandstapel terecht gekomen. Het is dus niet onmogelijk dat er zich in dezelfde periode ook katharen in het Maasdal, dus ook in Maastricht bevonden. Maar alleen in Zuid-Frankrijk en Noord-Italië kon de sekte zich ontwikkelen tot een soort kerk. Er waren zelfs een aantal Kathaarse bisschoppen. Ze stonden het sterkst in de westelijke Languedoc rond Toulouse, Albi en Carcassonne.

Wat is er nog te zien in Albi, een van de steden waar de katharen dus het sterkst stonden? Na de zogenaamde Albigenzer kruistocht, waarbij enorme bloedbaden werden aangericht en die gevolgd werd door een meedogenloze inquisitie, werd in de bisschopsstad Albi een nieuwe katholieke kerk gebouwd, gewijd aan Sainte Cécile.

Dit alles in een gotische stijl, maar totaal niet te vergelijken met de gotische kathedralen van Noord-Frankrijk die in dezelfde tijd werden gebouwd. Een van de kritiekpunten van de katharen op het katholicisme was de overmatige rijkdom van de geestelijkheid, die zich ook uitte in de overdadige versieringen van de kerken. Wilde men de kathaarse gedachte toch nog levend houden? Het werd een zeer grote kerk die de grootheid van het katholicisme moest uitdrukken, maar die tegelijk zeer eenvoudig van opzet was. Het is de grootste bakstenen kerk ter wereld, imposant, maar niet luxueus. Dat kun je nu nog steeds aan de buitenkant zien. Ook opvallend: niet drie of vijf beuken, nee: er is slechts één zeer breed middenschip. Er naast verscheen in dezelfde stijl een sober bisschoppelijk paleis. (Nu museum Toulouse Lautrec)

Twee eeuwen na de bouw van de kathedraal was de gedachte van soberheid niet meer actueel. Men besloot om de kerk modern en luxueus op te tuigen. Zo werd er aan het eind van de vijftiende eeuw een enorm laatgotisch, flamboyant portaal gebouwd. Na een flink aantal trappen te hebben bestegen sta je daar dan en wordt omringd van alle kanten door allerlei tierelantijntjes.

En binnen in de kerk werd in dezelfde stijl een flamboyant doxaal (koorafscheiding) gemaakt.

Om het koorgestoelte heen bouwde men een laatgotische omheining. Aan de buitenkant van deze omheining werden beelden geplaatst van profeten uit het oude testament. Aan de binnenkant van de omheining kwamen beelden van de twaalf apostelen. Hier kun je als je wilt een kathaarse associatie mee hebben: de katharen verwierpen namelijk het oude testament als een duivels boek en ze hielden het uitsluitend bij het nieuwe testament. In de kathedraal werden de houten beelden van de oudtestamentische profeten niet gepolychromeerd, in tegenstelling tot de beelden aan de binnenkant van de apostelen die allemaal werden geverfd.

Verder werd in dezelfde tijd het plafond en ook de westkant van de kerk compleet beschilderd met bijbelse taferelen zoals in het westen van de kerk over de hele breedte een afbeelding van het laatste oordeel. Hier een fragment.

Ook de muren zijn overal versierd met geometrische figuren, met blauw als dominerende kleur. Deze verfstof werd gemaakt van gemalen lapis lazuli en koperoxide. Daardoor heeft het de tand des tijds goed kunnen doorstaan. Dit alles heeft ook nog eens de Franse revolutie overleefd, in tegenstelling tot veel andere kerken. De aanblik van de kerk is hierdoor sinds 1500 niet veel veranderd.

Deze kathedraal ervaar ik als een zeldzaam monument! En aardig om te weten dat het gebouwd is als reactie op de belangrijke aanwezigheid van katharen in de stad.