Als je een tijd in Rome vertoeft en gevoelig bent voor de retorische boodschap van alle gebouwen en beeldhouwwerken uit de barok dan moet je wel haast tot de conclusie komen: het Rooms Katholicisme is het enige ware geloof. Zo is ook de Nieuwe kerk van Delft er op gericht om je een waar patriot te laten voelen en vooral ook een aanhanger te zijn van de oranje dynastie. In de Nieuwe Kerk staat op de meest heilige plaats, waar bij de katholieken het altaar staat, op het koor, het grote oranjemonument. Daaronder liggen bijna alle Oranje vorsten en een aantal van hun familieleden begraven, vanaf de vader des vaderlands, onze vader, Willem de Zwijger. Willem is onze verlosser. Ook zijn nazaten hebben een goddelijke status. Over opvolger Maurits lezen we bij het graf van Hugo de Groot: Maurits kan de politieke en godsdienstige eenheid bewaren en straft de Remonstrantse leiders zwaar. Van Oldenbarnevelt sterft op het schavot, Hugo de Groot krijgt levenslang. (Maar ontsnapt zoals we weten). Er had ook kunnen staan: er was een machtsstrijd gaande tussen de stadhouder Maurits en de raadspenionaris Oldenbarnevelt. De stadhouder wist op een handige manier het gepeupel voor zich te winnen door aan de kant van de contraremonstranten te gaan staan en daarna een bestuurlijke staatsgreep te plegen. Dat had tot gevolg dat het eerdere ideaal van een zekere godsdienstvrijheid om zeep werd geholpen. Nederland werd een extreem calvinistische staat. Oldenbarnevelt, Hugo de Groot en talrijke andere vrijdenkers werden gedood, opgesloten, verbannen of gingen zelf op de vlucht. Dit dank zij onze tweede Oranjevorst. Maar natuurlijk, zo mag je het niet zeggen… De hele kerk is eigenlijk, ook al door bijv. het Wilhelminaraam of het prins Willemraam, een groot Oranje propaganda monument.

De oudste parochiekerk van Delft is evenwel niet de Nieuwe kerk, maar de Oude kerk, waarvan de bouw al begon in 1240. De oorspronkelijk eenbeukige hallenkerk werd begin 16^e eeuw vergroot, de bedoeling was om er drie beuken van te maken, maar de derde beuk kwam nooit gereed. Er staat: het is onbekend waarom dat deel niet werd afgemaakt, het zal geldgebrek zijn geweest maar vooral ook de godsdienstige veranderingen die er aan zaten te komen. Ik denk zelf dat het tweede argument toen nog niet speelde, dat lijkt me te veel achteraf terugredeneren. De parochiekerken waren de trots van de parochianen. De hetzes en opruiïngen kwamen pas veel later. Geldgebrek lijkt mij de meest aannemelijke en voornaamste oorzaak.

In 1566 kwam de beeldenstorm. Hoe rijk zal deze kerk niet versierd zijn geweest? De spaarzame dingen uit die tijd die deze geweldsgolf overleefd hebben en nu meest in musea staan geven nog een indruk. Maar: de preekstoel uit 1543 overleefde de beeldenstorm. Zijn redding was: hij stond niet vooraan bij het koor, maar in het midden van de kerk. Dat hoorde prachtig bij het nieuwe ideaal van de protestanten: de bijbellezing vanaf de preekstoel, dat is het waar het om gaat, dat moet letterlijk centraal staan. Dus hij mocht daar blijven staan. Bovendien: op de preekstoel waren naast Johannes de Doper de vier evangelisten afgebeeld, de schrijvers van de bijbel. De afbeeldingen zijn prachtig in hout gesneden, in één vlak, maar toch ruimte suggererend. Zie de afbeelding van de evangelist Lucas.

Toen kwam er een tweede beeldenstorm. Rond 1800, toen Nederland een patriottische republiek was (zonder Oranjevorsten…) en een vazalstaat van Frankrijk, besloot men om in het kader van de leus “vrijheid, gelijkheid, broederschap” dat de afgebeelde familiewapens van de edelen die in de kerken begraven waren moesten worden verwijderd. Van veel prachtige grafstenen werden de familiewapens toen weggehakt. Sommige stenen wisten de dans te ontspringen, doordat nazaten de stenen tijdig hadden omgedraaid.

Na de beeldenstorm van 1566 werden in de meeste protestantse kerken de stenen doopvonten verwijderd en vervangen door een eenvoudige schaal. Maar In de oude kerk van Delft staat weer een stenen doopvont. Helaas heeft die een derde beeldenstorm niet kunnen doorstaan. Op de doopvont, afkomstig uit een katholieke kerk, stonden de woorden “St. Lucas”. Heiligen (St.), daar doen ze bij de protestanten niet aan. Dus ook dit mooie kleinood moest nog een kleine beeldenstorm ondergaan…. (ST = weggekrast)

Maar dit alles is natuurlijk niets bij de beeldenstormen waarvan we af en toe foto’s zien in Syrië. Beeldenstormen horen bij de gevoelens van het volk. Christelijke kerken horen bij het gehate westen. Zoals heiligen hoorden bij de gehate katholieken. Het uiten van dit soort gevoelens, daar is Nederland altijd erg goed in geweest. Denk niet alleen aan de beeldenstormen maar ook aan bijv. de lynchpartij van de gebroeders de Witt in 1672.

De wil van het volk is eng en gevaarlijk. Ik heb liever een verlicht despoot aan de macht die wijs is en het voor het zeggen heeft. Volgens mij zou Willem-Alexander een fijne dictator zijn. Dat zou goed zijn voor Nederland, voor ons onderwijs, voor de zorg en, ik weet het eigenlijk wel bijna zeker, ook voor de kunst…