2019 wordt als mogelijke vertrekdatum van Groot-Brittannië uit de EU genoemd. De zogenaamde Brexit. Sommigen denken dat het misschien wel helemaal niet doorgaat. Dat hebben we eerder gehad! In de negentiende eeuw was er ook een soort  referendum in Nederlands Limburg: wil men bij Nederland blijven of wil men zich afscheiden en verder gaan als zelfstandige bondsstaat in de Duitse bond. Zie de volgende voorgeschiedenis.

1815: oprichting Duitse Bond

De Duitse Bond is geboren tijdens het Weense congres van 1815. Al de oude Duitse adel was daar bij elkaar gekomen in een poging om het Ancien Régime weer een nieuw leven in te blazen. Er werd gesproken over titels, over grondgebied, over schadevergoedingen. Maar ook: hoe kon men al deze oude vorstendommen na het uiteenvallen van het Duits-Roomse Habsburgse rijk weer wat meer samenhang geven. Moest er een centraal bestuur komen of meer een soort federatieve eenheid? Uiteindelijk werd besloten om in ieder geval geen keizer meer aan te stellen en noch Oostenrijk, noch Pruissen te laten overheersen. Er kwamen 35 bondsstaten, waaronder vier vrije steden. In de Vrije stad Frankfurt kwam de bondsdag. Elk bondslid had afhankelijk van zijn grootte een tot vier vertegenwoordigers in deze bondsdag. In totaal waren er 65 vertegenwoordigers. Ook de Nederlandse koning was lid van de bond, als bezitter van het Groot-Hertogdom Luxemburg. Samen met de koning van Denemarken als bezitter van het hertogdom Holstein, de keizer van Oostenrijk en de koning van Pruissen vormden zij een bondgenootschap dat elkaar diende bij te staan als een lid bedreigd werd van buiten. Na 1839 wordt Nederlands Limburg bondslid met twee afgevaardigden. Hoe kwam dat?

1830: Belgische opstand

De opstand begon in Brussel in 1830. Over de redenen van deze opstand (o.a. taal en godsdienst) wil ik het nu niet hebben.De Nederlandse koning probeerde hulp te krijgen van de Duitse bond, maar het conflict werd gezien als een intern conflict en niet als een bedreiging van buitenaf. De gehele provincie Limburg, met uitzondering van Maastricht, sloot zich aan bij de opstand en hoorde toen dus bij België. Maar intussen waren er al gesprekken in Londen om te kijken hoe een indeling gemaakt kon worden als België niet bij Nederland zou terug keren. Toen al werden op papier Nederlands Limburg en Belgisch Limburg gescheiden, met als argument de grensbewaking door middel van de Maas maar ook de territoriale aansluiting van Maastricht met Brabant en Gelderland. Toen in de dertiger jaren de kwestie betreffende Luxemburg hangende was, was de Prins van Oranje, de latere koning Willem II, in Londen met zijn twee zoons. De latere koningin Victoria was toen nog een 18-jarige prinses en men sprak van een aanstaand huwelijk van haar met prins Alexander der Nederlanden. Omdat Hannover bij Engeland hoorde, zou dat tot gevolg hebben dat Hannover op den duur onderdeel van Nederland zou worden. Ter compensatie zou in dat geval zowel Luxemburg als Limburg aan België worden overgedaan. Uiteindelijk viel de keus van Victoria op een andere gegadigde, Albert van Saxen-Coburg_Gotha, waarmee ook het afstaan van Limburg van de baan was! Dus als Vicoria met prins Alexander was getrouwd had men Limburg toen al achteloos”afgegeven”….

1839: Onafhankelijkheid België

In 1839 na de definitieve afscheiding van België moest er weer het een en ander geregeld worden. Luxemburg, lid van de Duitse bond,  werd gesplitst en kwam deels bij België. Dat betekende dat er ook minder manschappen geleverd werden aan de Duitse bond, en dat moest gecompenseerd worden. Besloten werd dat de al bestaande pennevrucht “Nederlands Limburg” ook bij de Duitse bond zou komen en twee afgevaardigden ging leveren aan de bondsdag. Bovendien moest er altijd een compagnie cavalerie gereed gehouden worden. Deze werd samengesteld uit Limburgers, met uitsluiting van soldaten uit Venlo en Maastricht, de belangrijkste vestingsteden aan de Maas, waar Nederland zelf volledige zeggenschap over wilde blijven houden. De Nederlandse Limburgers werden gelijk al uitgesloten door koning Willem I om mee te mogen stemmen over de nieuwe Nederlandse grondwet van 1840, Noord-Brabant protesteerde hier als enige provincie tegen. In de pers lezen we:

“Limburg is een jammerlijke strook gronds, een uitwas van ons land, dat onze beste sappen verteert.”

1848: onrust en dreigende opstand in Nederlands Limburg. “Referendum” Limburgexit

Revoluties worden bijna altijd mede veroorzaakt door economische omstandigheden. De misoogsten, aardappelziekte en felle griepepidemie van 1845 en 1846 maakten de bevolking rijp voor een opstand. De belastingen waren ongelijkmatig verdeeld en de kosten voor de eerste levensbehoeften waren buitensporig hoog. In Nederland was een belasting die per hoofd werd geheven, het zogenaamde kopgeld. In Limburg bedroeg die 2,5 miljoen gulden per jaar, waarvan 1 miljoen niet in Limburg werd besteed. Ook werd stelselmatig voorbijgegaan aan Limburgers bij benoemingen en het katholicisme voelde zich nog steeds achtergesteld. Zoals gezegd was het de Limburgers onthouden om mee te mogen stemmen over de grondwet in 1840. De negen jaren dat Limburg bij België had gehoord waren veel beter geweest en er had een sfeer van vrijheid geheerst. De stemming tegen “Holland” begon steeds sterker te worden. Overheidsdienaren werden openlijk geminacht. In Roermond:  ‘Wat heb jij kerel hier te commanderen, pak je weg, wie heeft jou hier geroepen, ik schijt op een officier van justitie, dat raakt je niet, strontkerel, wat hier gebeurt.’

Ook in Sittard en Heerlen waren wanordelijkheden, waardoor vanuit Maastricht 24 dragonders naar Sittard moesten worden gestuurd en een détachement infanterie naar Heerlen. Ook in Eijsden en in Gronsveld waren er opstootjes. Er begon zich een sterke beweging af te tekenen die voor separatisme ijverde. Maar ook uit Holland gingen stemmen op ten gunste van de afscheiding. Met name het NRC riep op om Limburg af te staan.Het was vooral Mr. J.H.G. Boissevain die in een brochure pleitte voor de afscheiding en niet wenste ‘om een paar maal honderd duizends zielen, die ons vreemd en van ons afkerig zijn, aan ons gekluisterd te houden.’ Er zouden verkiezingen voor de twee Limburgse leden van de Duitse bondsdag worden gehouden. De te kiezen afgevaardigden zouden een belangrijke graadmeter voor de houding in Limburg vormen. Werden het mensen die los van Nederland wilden, of waren het juist oranjegezinden? Tegelijk kon men nu gebruik maken van de mogelijkheid om eindelijk een aantal rechten die niet goed toegekend waren in Limburg af te dwingen. Er kwam een ware stroom los van verzoeken in Den Haag. Er moesten hervormingen komen in de grondwet, vrijheid van eredienst, vrijheid van onderwijs, vrijheid van vereniging en bijeenkomst, instelling van een jury voor drukpersovertredingen, openbaarheid van vergadering en vrijheid van drukpers. Er werd steeds ontzettend veel bedisseld achter gesloten deuren. Toen Willem I Limburg bezocht en niet naar Sittard wilde gaan, reed de burgemeester van Sittard de koning tegemoet en zei: ‘Sire, als u Sittard niet aan doet, dan worden we allemaal Pruis.’ Hij kreeg zijn zin, de koning kwam. Intussen werden er in Maastricht handtekeningen verzameld waarin men eiste dat er rechtstreekse verkiezingen zouden komen zonder onderscheid van standen en meer van eerder genoemde kwesties aan de orde werden gesteld. M.b.t. de grondwet werden er maar liefst 22 wijzigingen geéist. Men wilde de vrijheden terug die men onder Belgisch bestuur had genoten. Sommige gemeenten gingen nu al zo ver dat ze onomwonden om afscheiding vroegen. Ook baron van Scherpenzeel-Heusch pleitte voor afscheiding. Hij wilde graag van Limburg een apart Groot-Hertogdom maken, lid van de Duitse Bond. In de kamerzitting van 29 mei 1848 waren er maar liefst 29 petities binnen gekomen uit Limburgse gemeenten, allemaal handelende over wensen m.b.t. de herziening van de grondwet. Daarnaast werden er nog talloze verzoeken rechtstreeks aan de koning gericht of aan de commissie grondwetherziening.

Bij een vergadering op zondag 7 mei 1848 in hôtel de l empereur te Valkenburg (700 mensen!) nam baron van Scherpenzeel het woord en pleitte onder ovationeel applaus voor afscheiding.

Nederland kon er niet om heen. Limburg was onderdeel van Nederland maar ook onderdeel van de Duitse bondsdag. Daar waren dan de verkiezingen. Met een meerderheid van ongeveer 60% werden de separatistische afgevaardigden gekozen, waardoor een Limburgexit een kwestie van tijd zou zijn. Ze gingen naar Frankfurt en pleitten aldaar in de bondsdag voor de gewenste afscheiding. Op 14 juli kwam er een rapport, ingesteld door een internationale commissie, waarin vastgelegd werd dat Limburg los gemaakt diende te worden van Nederland, en wel om rechtsredenen: het kon niet zo zijn dat een gebied en onderdeel van de Duitse Bond was en ook bij Nederland hoorde. Een additioneel artikel, voorgesteld door de afgevaardigde Clemens uit Bonn, nodigde het centrale bestuur uit om onmiddellijk afdoende maatregelen te nemen om het besluit tot afscheiding van Limburg uit te voeren. Dit amendement werd met algemene stemming aangenomen.

De Nederlandse regering raakte in paniek en besloot om al het aanwezige buskruit in de kruitmolen te Valkenburg binnen de vesting Maastricht op te slaan. Verder werden de kruitmolens onklaar gemaakt. Sittard werd bezet door een militaire colonne uit Maastricht, en ook naar alle andere grotere plaatsen in Zuid-Limburg werden soldaten gestuurd. Op 18 augustus was in Den Haag de zitting van de tweede kamer grotendeels gewijd aan de in Frankfurt gedecreteerde afscheiding. De Duitse gezant in Den Haag had inmiddels al twee keer kennis gegeven aan de Nederlandse regering van het bondsbesluit en wenste nu met de regering in onderhandeling te treden.

1866: einde Duitse Bond

Nederland bleef bezwaren maken en rekte tijd. En dat hielp, want, wonder o wonder: in 1866 kwam er plotseling een einde aan de Duitse Bond. Er kwam wel een nieuwe Noord-Duitse bond. Maar hier nam Limburg niet meer aan deel. 26 November 1866 diende de Nederlandse regering bij het Berlijnse hof een ontwerpconventie in waar hij deze verzocht om elke verbinding tussen Nederland en Duitsland in de Duitse Bond teniet te doen. Op 11 mei 1867, de datum van het tractaat van Londen, werden alle bondsbetrekkingen opgeheven. De Limburgexit ging niet door…

Maarten van Rossem pleitte ondanks nog voor een Limburgexit bij het televisieprogramma “de slimste mens”. Al de gebieden die pas na “1600 zoveel” aan Nederland zijn toegevoegd zou Nederland weer terug moeten geven. Dit naar aanleiding van een vraag die ging over Zeeuws-Vlaanderen . Dit deel van Zeeland hoorde  naar zijn idee bij België. Op de vraag, ‘wat dan nog meer? ‘antwoordde hij: ‘Limburg’. Hij maakte niet duidelijk wat er dan met Limburg moest gebeuren. In een van mijn volgende  blogs zal ik daar over filosoferen…

Het Luxemburgs-Limburgse contingent behoorde tot het negende armeekorps van de Duitse Bond en bedroeg, zonder de reserve, in 1841 2556 manschappen. In 1846 was er een bondsbesluit waaruit volgde dat Luxemburg zorg moest dragen voor de infanterie, en Limburg voor 566 cavaleristen, 297 kanonniers en 37 pioniers, die voortdurend marsvaardig moesten zijn. In 1855 werd besloten dat Limburg uitsluitend een regiment cavalerie zou leveren. (Het vijfde regiment dragonders). “Ze zullen gekleed gaan als het derde regiment, behalve dat de overslag voor groot tenne op de rok van donkerblauw laken zal zijn.” (afbeelding uit “Knötel, Uniformenkunde, Band V).