In mijn huisje op het kloostereiland van de Bodensee, Reichenau,  zag ik op TV een documentaire over het eerste keizerrijk van China. Ongeveer 300 voor Christus werd in slechts veertig jaar tijd  heel China veroverd en kwam het onder één heer. Hoe had die eerste keizer dat voor elkaar gekregen? De krijgers waren niet te overtreffen door hun geavanceerde bogen en pijlen. Ze hebben ontdekt dat de samenstelling van het brons van de pijlpunt anders was dan die van de pijlschacht. In de schacht zat veel meer tin zodat de pijl optimaal door de lucht kon vliegen. In de punt zat juist veel meer koper zodat hij zo sterk en zwaar was dat hij met gemak een maliënkolder of schedel kon doorklieven. En verder was deze keizer machtig geworden door een ongelooflijk bureaucratisch en hiërarchisch systeem te ontwikkelen waarin elk individu zijn plaats had. Voor zich zelf liet hij een zeer groot mausoleum bouwen. Rond zijn toekomstige graf moesten levensgrote terracotta soldaten, paarden en strijdkarren over hem blijven waken. Ze hebben er duizenden terug gevonden. Het geheel werd overdekt met een heuvel van 150 meter hoog. Ook hebben ze achterhaald hoe het systeem van de productie van al dat aardewerk en van de oorlogspijlen tot stand kwam. Kleine kernen van handwerkslieden werden aangestuurd van bovenaf. Ook de “aanstuurders” werden weer aangestuurd. Als er ergens in de keten iets fout ging werd de verantwoordelijke zeer streng gestraft, er heerste een angstcultuur. Er zijn massagraven aangetroffen met de lijken van dwangarbeiders die het zware werk niet meer aankonden. Elke arbeider kreeg in dat graf een ingekerfd aardewerken plaatje mee, waarop stond wie hij was, waar hij vandaan kwam en hoeveel hij de keizer nog verschuldigd was. Alle oorspronkelijke inwoners van voor de keizertijd die nu opeens verenigd waren in dat grote China moesten ook dezelfde taal gaan spreken. Dit om de eenheid te bevorderen. Alle archieven van de eerdere koninkrijken werden vernietigd, de oorspronkelijke cultuur werd compleet ontmanteld. Al meer dan 30 jaar wordt er door een team van internationale onderzoekers gewerkt om niet alleen alles te reconstrueren maar ook de hele maatschappij van die tijd in kaart te brengen.

Op het hoogtepunt van het leven van Karel de Grote omvatte zijn rijk een groot deel van het huidige Midden-en West-Europa. Hoe had hij dat voor elkaar gekregen? Vooral door intimidatie en bruut geweld. In het museum van Reichenau kun je afbeeldingen zien die de veroveringspraktijken van Karel de Grote aanschouwelijk maken. De tekeningen zijn van rond 800. Je ziet hoe hele bevolkingsstammen na een belegering werden gedood, de lijken in putten werden gegooid, de nog levenden met speren werden doorstoken. Karel de Grote zag zich zelf als soldaat van Christus. Hij liet zich door de paus tot keizer kronen en bouwde in Aken een grote palts met geroofd marmer uit het byzantijnse Ravenna. Van de 700 kloosters in zijn rijk maakte hij er 80 tot rijksabdij. Van hieruit moest de hele omgeving worden gekerstend. Verder waren dit de abdijen die de toekomstige bisschoppen en beambten voor het bestuur moesten rekruteren. Een van de belangrijkste abdijen was die van Reichenau.

Er zijn drie Romaanse of pre-romaanse kerken in Reichenau. De oudste is die van Maria en Marcus, in 724 gewijd, maar compleet herbouwd begin negende eeuw. Ook daarna zijn er nog veel dingen veranderd en toegevoegd. In 871 is er na de schenking van de relieken van Marcus in het westen een tweede absis aangebouwd, de zogenaamde Marcus absis. Nog weer honderd jaar later wordt in dat deel een tweede dwarsschip aangelegd. In de twaalfde eeuw worden in het middenschip bogen gerealiseerd. In 1236 wordt na een brand een nieuw dak gemaakt, een zogenaamd noormannendak, een dak in een soort omgekeerde bootvorm.(zie bovenstaande afbeelding). Het oostelijke deel bleef sinds 816 onveranderd, totdat in 1453 de absis vervangen werd door een laatgotisch koor. Het oudste deel is nu de oostelijke viering en het er bij gelegen dwarsschip uit 816. Op onderstaande foto van de huidige kerk is een en ander vrij duidelijk te zien.

Oorspronkelijk was de kerk alleen aan Maria opgedragen, maar toen het bijbehorende klooster reliquiën van de H. Marcus ontving werd het een kerk voor Maria en Marcus. In de schatkamer staat de zilveren kist met de resten van het lichaam van de apostel. Concurrent dus van Venetië…

Reichenau kent daarom ook enkele extra feestdagen: 15 augustus, Maria ten Hemel opneming en 25 april, de feestdag van Marcus. In de kerk en in de schatkamer valt veel te zien, zoals het enige originele boek van de honderden die er in het klooster van Reichenau gemaakt zijn, een bijbel uit de 8^e eeuw. In het museum kun je ook kopieën van heel oude muziekhandschriften die in Reichenau gemaakt zijn zien.

Een van de boeken  is feitelijk de beschrijving van de kloostertuin van Reichenau, geschreven tussen 830 en 840: “De Cultura Hortorum”. Dit is het oudste boek in zijn soort. Ze hebben bij de kerk deze kloostertuin aan de hand van de beschrijvingen van dat boek gereconstrueerd. De tuin bevat vooral medicinale kruiden.

De tweede kerk is die van Petrus en Paulus, helemaal in de westpunt van het eiland. Gebouwd in de Karolingische tijd, maar in de 11^e eeuw afgebroken en opnieuw opgebouwd, en ook daarna is er nog veel bijgevoegd en veranderd. In de 18e eeuw kreeg de hele kerk van binnen een rococo uiterlijk.

De meest bijzondere kerk is evenwel de jongste kerk, de kerk die gewijd is aan St. Joris. De kerk is in het bezit van het hoofd van St. Joris. Maar het bijzondere is vooral het feit dat deze kerk uit de tiende eeuw daarna vrijwel ongewijzigd is gebleven.

Rond het jaar 1000 is de kerk compleet beschilderd. Deze schilderingen zijn weliswaar overschilderd rond 1400, maar in de jaren 1982-89 is alles weer zo goed mogelijk in de oorspronkelijke staat terug gebracht. Alleen de twee plaatsen links en rechts waar eerder een groot koorhek was geplaatst konden niet hersteld worden. Sinds kort worden de schilderingen klimatologisch beheerd. De kerk kan slechts twee keer per dag onder leiding van een gids bezichtigd worden om de klimaatomstandigheden niet onnodig te verslechteren. Zoals gezegd zijn er honderden boeken in Reichenau vervaardigd, velen zijn bewaard gebleven en in diverse bibliotheken en musea over heel de wereld worden ze bewaard. De schilderingen van de St. Georgskirche komen wonderwel overeen met afbeeldingen uit de Egbert Codex (980) en vooral ook met die uit het Evangelarium van Otto III (iets later). De parallellen zijn zo groot dat de schilders deze afbeeldingen niet alleen gekend moeten hebben maar wellicht zijn het dezelfde kunstenaars geweest die ze gemaakt hebben. Waar op sommige plekken de schilderingen in de kerk zo vervaagd zijn dat je niet meer goed ziet wat er gestaan heeft kun je dat door de Egbert codex of het Otto Evangelarium moeiteloos aanvullen.

Het Evangelarium (nieuwe testament) voor keizer Otto III is gemaakt waarschijnlijk net iets voor het jaar 1000. In dat boek staan ook afbeeldingen van de jonge keizer regerende over Slavia, Germania, Gallia en Roma. Otto III overlijdt 22 jaar oud in 1002. De Egbert Codex uit 980 werd voor aartsbisschop Egbert van Trier gemaakt. Het boek bevat 51 miniaturen met afbeeldingen, eveneens betrekking hebbend op het nieuwe testament. De hoofdafbeeldingen in de Gregoriuskerk van Reichenau laten acht wonderen van Christus zien. Aan de linkerzijde zijn het wonderen waarbij Jezus laat zien machtiger te zijn dan ziekte of het geweld van de natuur. Aan de rechterkant laat hij zien dat hij zelfs de dood kan overwinnen, de laatste voorstelling gaat over de opwekking van Lazarus. Boven de afbeeldingen van de bijbel zie je afbeeldingen van de evangelisten Marcus, Lucas, Johannes en Mattheus, van elke evangelist wordt de beschrijving van twee wonderen getoond.

Het graf van Lazarus wordt na vier dagen geopend Mensen knijpen hun neus dicht vanwege de stank. Lazarus wordt, nog in doeken gewikkeld, door Jezus tot leven gewekt.  Eerst zien we dit beeld uit de Egbert Codex gevolgd door de schildering in de Sankt Georgskirche.

Jezus geneest een bezetene. De duivels nemen nu bezit van de varkens, die zich vervolgens in het water storten en verdrinken. Uit het Evangelarium voor Otto III, ook weer gevolgd door een schildering in de kerk..

Over het kloostereiland Reichenau met zijn wijnbouw, zijn fruitboomgaarden, zijn groentevelden en groentekassen, zijn enorme bloemenvelden, zijn visrestaurants valt uiteraard nog veel meer te vertellen.

Ik kocht een met de hand gemaakt astrolabium. Je kunt er óf de tijd mee bepalen óf de breedtegraad mee opzoeken, zodat je weet waar je je bevindt. Dit afhankelijk van hoe je het instrument gebruikt. Erg leuk. Het is een van de instrumenten die Hermann von Reichenau ontwikkelde.

Het eiland met de drie kerken kan feitelijk beschouwd worden als een van de oudste getuigenissen boven de Alpen van de Westerse cultuur. Terecht wordt het beschermd door de Unesco. Maar als je je realiseert hoe die cultuur tot stand gekomen is. Net als de Chinese… Als je even nadenkt zie je meer gelijkenissen. Wat dacht je van de huidige cultuur van Noord-Amerika? Of die van Australië? Waarom zijn we eigenlijk zo trots op onze “hoogstaande” Westerse cultuur?