De Sint Janskerk in Gouda is een gotische kerk, gewijd aan Johannes de Doper. Een groot deel van de oudste glazen, van nog voor de reformatie, bevindt zich in het koor en gaat over voorstellingen die te maken hebben met deze heilige. In een eerder blog kwamen de glazen 9 tot en met 13 aan bod. Nu bespreek ik de glazen 14 tot en met 19. Ook deze glazen gaan over het leven van Johannes de Doper.

14. Johannes de Doper preekt.
Staande links van enkele krijgslieden, zien we Johannes de Doper predikend aan de oever van de Jordaan. Op de achtergrond een bergachtig landschap met soldaten.

Schenker was Robert van Bergen, zoon van Anton van Glymes van Bergen en broer van Jan IV van Glymes van Bergen, markgraven van Bergen op Zoom in Brabant. Robert van Bergen was prins-bisschop van Luik van 1557 tot 1564. Hij Hij was tevens kanunnik van het Oudmunster te Utrecht. In 1564 trad hij af om gezondheidsredenen en ging hij weer bij zijn familie in Bergen op Zoom wonen, waar hij minder dan een jaar later overleed.
Achter hem staat zijn patroonheilige Robert van Molesme in het habijt van een benedictijner monnik. We zien daar ook de Majesteit Gods afgebeeld met de symbolen der vier evangelisten. Met de klok mee vanaf linksboven: Mattheüs als engel, Marcus als leeuw, Johannes Evangelist als adelaar en Lucas als stier.
Maker is Dirck Crabeth in 1557.

15. De doop van Jezus door Johannes de Doper.
Dit glas stond vlak achter het altaar, helemaal in het oosten. Het was het meest centrale glas van de hele kerk. Bij de Mis was men daar op gericht. Het midden van het glas toont de doop van Christus door Johannes, de hemel is geopend en de Geest Gods daalt neer in de gedaante van een duif terwijl een stem sprak: “Dit is Mijn Zoon, Mijn geliefde, in wie Ik mijn welbehagen heb”. Aan de andere kant van de Jordaan staan enkele mensen die vol verbazing naar het schouwspel kijken.

De schenker van dit glas is George van Egmond, bisschop van Utrecht. Hij is afgebeeld in de linker benedenhoek met achter hem St. Maarten, de schutspatroon van het bisdom. Sint Maarten geeft een bedelaar een stuk van zijn mantel. Het hondje op de vloer staat waarschijnlijk voor zijn trouw aan de kerk. George of Joris van Egmont was eerst kanunnik en later deken van het kapittel te Luik. Hij werd daarna abt van Saint-Amand ten zuiden van Doornik waar hij bleef wonen. Keizer Karel V benoemde hem tot bisschop van Utrecht als gunst tegenover de Nederlandse adel. Aangezien hij eerst nog tot priester gewijd moest worden vond zijn bisschopswijding pas een jaar later plaats. George bleef in Saint-Amand wonen en liet het bisdom door een vicaris besturen. Hij trad zonder veel succes op tegen de opkomst van de lutheranen. Na zijn dood werd hij in zijn abdij begraven, maar zijn hart werd bijgezet in een cenotaaf in de Dom van Utrecht.
Maker van het glas uit 1555 is Dirck Crabeth.

16. Eerste prediking van Jezus.
Te midden van enkele toehoorders staat Jezus aan de linkerkant van dit glas in rood tenue. Rechts daarvan zie je een naakte man op een steen. In de verte komen er nog veel meer mensen aan. Zij komen luisteren en worden daarna gedoopt in de Jordaan.

Beneden in het glas de knielende schenker, Cornelis van Mierop, domproost van Utrecht. Van Mierop was een zoon van de thesaurier-generaal van Holland, Vincent Cornelisz. en Maria Ruysch. Hij schreef zich in 1522 in als minderjarige bij de Universiteit Leuven. In 1528 werd hij deken van de kanunniken van de Haagse Hofkapel. In 1533 studeerde hij rechten in Padua, waar hij promoveerde tot doctor in de rechten. In 1545 werd van Mierop benoemd tot domproost in Utrecht. Vanaf 1 juni 1547 was hij tevens raadsheer in de Geheime Raad, een adviescollege van de landsheer, ten tijde van zijn benoeming was dat keizer Karel V. In 1556 schonk hij dit glas aan de Sint-Janskerk in Gouda, een afbeelding van Jezus die preekt bij de Jordaan. Achter hem staat zijn patroon, de heilige Vincentius en voor hem Maria met het kind Jezus.
De maker is Dirck Crabeth in 1556.

17. Vermaning van Herodes door Johannes de Doper.
Helemaal links staat Johannes en hij spreekt verwijtend koning Herodes toe. Hij wijst hem op diens overspel met Herodias, de vrouw van zijn broer. Een tamme beer loopt voor zijn voeten. We krijgen een mooi beeld van het exotische gebied waar deze koning heerst. We zien torens, trappen, pilaren met korintische kapitelen, ronde poorten enzovoort.

Schenker is Wouter van Bylaer, baljuw van het St. Catharijneklooster te Utrecht. Hij zit geknield voor Maria met kind. Van Bylaer werd in 1504 in Harderwijk geboren als zoon van Henrick Henricksz. van Byler en Grietje Evert Reijnerszndr. Hij deed in 1522/1523 zijn intrede in het Catharijneconvent te Utrecht. Hij werd vervolgens commandeur van dit convent en van alle godshuizen van de Johanniter Orde in het bisdom Utrecht. Van 1551 tot 1560 was hij balijer (hoofd of landscommandeur) van de Nederlandse Johannieters. Rechtsachter hem op dit glas staan Johannes de Doper met het Lam Gods en de heilige Catharina met gebroken rad en zwaard. Aan de bovenzijde van dit gedeelte van het glas staat het motto van Van Bylaer “Moderata durant”, door de stadshistoricus Ignatius Walvis vertaald als “Maat houdt staat”. St. Jan is ook de patroon en schutsheilige van de Johanniter Ridders. De Johanniters waren kruisvaarders. Het landschap op het hoofddeel van het glas zal hem zeker hebben aangesproken.
Het is gemaakt door Jan van Zijl in 1556.

18. Jezus bericht Johannes in de gevangenis.
Toen Johannes in de gevangenis over de werken van Christus gehoord had, stuurde hij twee van zijn discipelen naar hem toe en zei: ‘bent U het die komen zou, of verwachten wij een ander?’ En Jezus antwoordde aan de twee discipelen: ‘ga heen en bericht Johannes wat u hoort en ziet: blinden worden ziende en kreupelen kunnen lopen; melaatsen worden gereinigd en doven kunnen horen; doden worden opgewekt en aan armen wordt het Evangelie verkondigd; en zalig is hij die aan Mij geen aanstoot neemt.’ We zien dus feitelijk nu niet Johannes in de gevangenis maar Jezus die spreekt tot de twee boodschappers, een met een lichtpaarse doek omgewikkeld, de andere met een gele wambuis. Intussen gebeuren er allerlei wonderen: blinden worden ziende (rechts, de man die omhoog kijkt met een lege blik), kreupelen kunnen weer lopen (de man met de krukken) en zieken vinden genezing.

Opdrachtgevers zijn Gerrit Heye Gerritsz en Frederik Ariensz., burgemeesters van Gouda. Heye was een lid van een Goudse regentenfamilie. Zelf zou hij de functie van burgemeester in de periode van 1502 tot 1522 zesmaal vervullen. Hij overleed in 1527 of 1528. Heye is te zien op dit glas op een smalle strook rechtsonder. Hij staat er als postume schenker van het glas samen met zijn vrouw Margriet Hendriksdr. Achter hem staan zijn zwager Frederik Ariensz. met diens dochter Gerborch.
Het glas is waarschijnlijk ontworpen door Dirk Crabeth en gemaakt door een van zijn medewerkers. Het glas kwam in 1556 gereed.

19. De onthoofding van Johannes.
Boven in het glas zien we het feestmaal van Herodes en de dans van Salome. Midden in het tafereel staat de beul die het hoofd van Johannes op een schotel overreikt aan Salome, de dochter van Herodias. Het geboeide, levenloze lichaam valt op de grond. Feitelijk zien we dus twee scenes in een schilderij samen zoals vaker gebeurde. Je herkent Salome ook aan de kleren die twee keer hetzelfde zijn.

Onder in het glas is de schenker,  Hendrik van Zwolle, commandeur van de Johanniterorde te Haarlem, afgebeeld met daarachter Johannes de Doper. Van Zwolle werd in 1542 benoemd tot coadjutor van de Johanniter Orde in Haarlem. Twee jaar later werd hij benoemd tot commandeur. In 1571 legde hij zijn functie als commandeur neer vanwege zijn hoge leeftijd. Hij is al het tweede lid van deze orde die een glas aan de Sint Janskerk van Gouda schenkt. Omdat deze orde ook als patroonheilige Johannes de Doper heeft zijn prominente leden waarschijnlijk makkelijker te porren geweest voor een schenking.
Maker is Willem Thybaut in 1570.

Zie ook de volgende artikelen over de Glazen van de Sint Janskerk van Gouda:

De Goudse glazen
De Glazen in het noordelijke transept
De Goudse propagandaglazen
De Regulierenglazen in de Van der Vormkapel
Johannes de Doper in Gouda, deel 1