In 1214, bij de voltrekking van het tweede huwelijk van Otto IV, werd het nieuwe portaal van de Servaaskerk waarschijnlijk voor het eerst officieel in gebruik genomen. Het wordt het Bergportaal genoemd, omdat het zuid-westelijke deel van de kerk tegen een heuvel aan ligt.  Het portaal was gewijd aan Maria, zoals ook het altaar in het westelijke deel van de kerk aan Maria was gewijd. Tegenwoordig ga je trouwens daar niet meer de kerk in. De hoofdingang ligt nu bij het Keizer Karelplein, aan de andere kant. Het portaal heeft nu meerdere functies. Meestal is het een enigszins museaal deel, waar je alle gerestaureerde beelden van rond 1200 kunt zien. Het ziet er nog steeds, afgezien van de vloer, net zo uit als toen het werd gebouwd. In de kersttijd staat er de enorme kerststal. Om dit alles te zien moet je er van binnenuit, vanuit de kerk naar toe lopen en dan kun je dus meestal alle beelden en ook de vloer bewonderen.

Deze vloer heeft Cuijpers laten aanbrengen (april 1887) en het is het enige echt nieuwe element in dit portaal. De vloer heeft tegels in de vorm van een doolhof, welk in het middelpunt, het heilige Jeruzalem uitkomt. In de vier hoeken van die doolhof liggen Aken, Rome, Constantinopel en Keulen. Maar het doolhof begint in de stad van Sint Servatius!

Hieronder zie je het interieur van het Bergportaal van de Servaaskerk. Dit zag je dus als je hier door, na eerst een aantal trappen naar beneden genomen te hebben, naar binnen ging, nog voordat je in de kerk zelf was.

Door Pedro J Pacheco – CC BY-SA 4.0, Eigen werk. Opname gemaakt in panoramastand waardoor er een verdraaiïng is ontstaan.

Als je, staande met je gezicht naar de kerk,  schuin omhoog kijkt, dan zie je vier rijen archivolten met allemaal personen daarin. Deze zijn gegroepeerd rond een Maria tympaan. De archivolten kun je per rij van boven naar beneden lezen en dan krijg je een stamboom. De binnenste archivolt is de meest opvallende: links zien we in deze kleine archivolt van boven naar beneden Anna, Maria, Jezus en een niet bekend iemand (Christus had toch geen kind?…) Rechts zien we de broer van Anna en zijn nageslacht: Esmeria, Eliud, Emiu en: ….. Servaas. De figuren in de buitenste archivolten zien er allemaal vrijwel eender uit. Het gaat meer om aan te geven dat er een belangrijke stamboom is vanaf Abraham die uiteindelijk bij Maria en Christus uit komt. Maar: er is een kleine zijlijn en die komt dus uit op: Servatius!  Servaas stamt, net als Maria en Christus, uit een heilig geslacht, dat is de boodschap. Ook hier weer wordt Servaas op een enorm voetstuk geplaatst, zoals dat ook in de kerk zelf op meerdere plaatsen gedaan was. Maar het eigenlijke middelpunt van het hele ensemble zien we in het timpaan. Maria, die overlijdt in haar ziekbed, die weer tot leven wordt gewekt door engelen en die in de hemel wordt opgenomen en wordt gekroond door Christus.

De acht grote beelden, die je in twee groepen van vier aankijken, die stellen wel allemaal duidelijk iemand voor, maar als je de verslagen van de restauratie van Cuijpers leest, blijkt dat er aardig wat aan is opgeknapt.
Servaas zelf is bijna helemaal opnieuw gemodelleerd, Maria, die eigenlijk Simeon moet zijn, heeft een nieuw hoofd gekregen en bij nog vier van de acht standbeelden is ook het hoofd vernieuwd.

Op bovenstaande 18^e eeuwse litho zien we, op de plek waar nu het Maria-beeld staat, heel duidelijk een figuur die Simeon zou kunnen zijn. Het beeld van Servaas is compleet gewijzigd: als deze afbeelding klopt dan had hij oorspronkelijk geen mijter en ook stak hij niet met zijn staf in een draak. Je gaat sterk twijfelen of hier oorspronkelijk wel Servaas heeft gestaan.. Is hij na de Franse tijd misschien al een keer opnieuw gerestaureerd? Cuijpers heeft gebruik gemaakt van wat er in de tachtiger jaren van de negentiende eeuw stond, en dat lijkt er echt toch wel anders uit te zien als op het litho van voor de Franse tijd. Cuijpers maakte van de gehavende toestand die hij moest gaan restaureren deze foto:

Maria dat moet dus in ieder geval de hogepriester Simeon zijn, zoals ik in een eerder blog al uitlegde.

Nu ziet de rechter groep er zo uit:

We zien dan van links naar rechts:

• Simeon (onder hem misschien als attribuut Jesaja, die de tekst van Simeon in de tempel al voorzag),
• Johannes de doper (onder hem het water, hij doopt. Het kind dat hij doopt zal Jezus zijn).
• Dan Johannes de Evangelist. Op de litho houdt hij een gesloten bijbel in zijn armen, hier toont hij een tekst. (Onder hem als attribuut de adelaar.)
• Rechts zien we Servatius die op een draak staat. (Volgens de legende doodde hij net als Sint Joris een draak). In zijn hand houdt hij de beroemde sleutel en de bisschopsstaf. Dit beeld is zeer aangepast. Zoals gezegd twijfel ik zelfs of hier wel Servatius moet staan.

De linker groep ziet er zo uit:

Van links naar rechts:

• De eerste koning uit het oude testament Samuël. Hij wordt nog steeds vaak voor Johannes de Doper aangezien, omdat er een schaal met een lam op wordt weergegeven. Een lam hoort ook bij Samuël en wordt als zodanig ook op portalen in bijv. Parijs en Chartres getoond in dezelfde combinatie met de andere oudtestamentische figuren. Verder zien we onder Samuel het attribuut: 2 hoofden. Het gaat hier vrijwel zeker over de zonen van Samuël, Joël en Abia, zijn oudste zonen, die recht spraken in Berséba.
• Daarnaast staat koning David met de harp, onder hem zien we de strijd met Goliath.
• Daarnaast staat Mozes met de stenen tafel, onder hem “manna en kwartels” die volgens de bijbel de Israëlieten zouden redden van de hongerdood.
• En tot slot zien we Abraham die zijn zoon Isaac dreigt te gaan offeren. Onder hem als attribuut het te offeren lam.

Links staan dus vier oudtestamentische figuren die vier figuren uit het nieuwe testament aan de rechterkant voorafgaan:

• Abraham staat er met Isaac, Isaac staat voor de latere offerdood van Christus.
  Deze Christus zien we in de armen van Simeon in het nieuwe testament.
• De wetten van Mozes staan voor de teksten van het oude testament,
  zoals Johannes teksten voor het nieuwe testament schreef.
• David schreef psalmen en drong door tot de harten van de mensen,
  Johannes de Doper verwarmde die harten door de mensen te dopen.
• Samuel, de rechter van het oude testament, wordt in het nieuwe testament
  Servaas, die aan de hemelpoort naast Petrus de slechten van de goeden scheidt.

Boven de acht grote standbeelden staan een aantal kapitelen met daarop afbeeldingen, die eerder romaans dan gotisch aandoen. Bladranken, vogels, slangen, mannetjes, een boogschutter, een leeuw, hagedis-achtigen. Er is geen link met de standbeelden daar onder. Ik krijg associaties met sommige Romaanse kapitelen in de kerk zelf, met name die in de kapitelengalerij hoog boven het orgel.

In de zijwanden zijn grote nissen en in die nissen staan in totaal 12 figuren. Elke figuur staat in een eigen rondboog. We zien aan de westwand: Synagoge (staat voor de Joodse kerk), Abraham, Melchisedech, Elia, Elise, Jesaia. Aan de oostwand: Isaac, Jacob, Aäron, Jeremias, Ezechiël en Daniël. Het gaat dus om 12 oudtestamentische figuren, onder wie veel profeten. Hoog daarboven zie je 12 engelenfiguurtjes, per drie onder één rondboog. Ik laat hier een groepje van drie zien. Als je zou kunnen lezen wat er op de banderole staat zou je kunnen achterhalen wie wie is. Dat is vanuit die grote afstand in het portaal trouwens mogelijk:

Ga je vanuit de kerk naar het portaal dan wordt je uitgeleide gedaan door een Romaanse Majestas Domini die een zegenend gebaar maakt. Hij wordt omringd door de vier evangelisten, afgebeeld in de vorm van hun attributen Leeuw, Adelaar, Stier en Engel.

Er zijn bij de restauratie van Cuijpers, en waarschijnlijk ook al eerder, meerdere dingen mis gegaan. Desondanks is dit portaal een prachtig voorbeeld van vroege Gotiek en krijgen we een mooie indruk van een deel van de kerk zoals die er 800 jaar geleden uit zag.
Er zijn nog veel meer dingen te vertellen over dit portaal. Er zijn hele boeken over geschreven. Ik verwijs in ieder geval naar het belangwekkende artikel van de Jong/ Koldewij/ Mekking en van Run in  “Publications de la Société Historique et Archéologique dans le Limbourg, 1977”.