In het Bergportaal van de Servaaskerk van Maastricht bevindt zich een merkwaardig beeld van Maria met kind. Dit enorme portaal* heeft in de loop van de tijd veel te lijden gehad, om te beginnen al in de tijd van de beeldenstorm (1566) toen veel beelden werden onthoofd. Dertig jaar later werden ze dan wel hersteld, maar dat schijnt niet erg zorgvuldig gebeurd te zijn. Sommige beelden hebben zo veel te lijden gehad dat Pierre Cuijpers, die rond 1880 de kerk restaureerde, zich met een van de beelden niet goed raad wist. Hij zag een persoon met een kind in de armen. De persoon leek op Jozef. Cuijpers wist dat de Jozefverering pas veel later op gang was gekomen. Dit kon dus niet de originele afbeelding zijn. Bovendien zag hij dat het hoofd al een keer eerder was gerestaureerd. Geen Jozef, wie dan wel? De lelie die de man droeg zou naast Jozef ook op Maria kunnen wijzen. Dan moest het origineel dus Maria geweest zijn was zijn redenering. Hij verving het hoofd door een vrouwelijk Maria-hoofd.  Na vergelijking met andere portalen (bijvoorbeeld Senlis) weet men inmiddels zeker dat het niet om Maria, maar om Simeon moet gaan. De oude Hogepriester die het kind in de tempel in de armen nam. Het Mariabeeld van Cuijpers staat er nog steeds. Bij een rondleiding die ik er enkele jaren geleden had werd het beeld gewoon als een Mariabeeld beschreven, zonder de oorspronkelijke betekenis te vermelden… Cuijpers had voor hij begon met restaureren enkele foto’s laten maken. Geen al te beste foto’s, maar zo zag het er in 1880 ongeveer uit:

Het hele portaal met tientallen beelden is tussen 1170 en 1210 gebouwd en staat bekend als het eerste vroeg-gotische portaal in de Nederlanden. Ik zal hier nog een keer een apart artikel aan wijden. De beeldhouwwerken hier zijn duidelijk jonger dan de Romaanse beeldhouwwerken van de kapitelengalerij van de Servaaskerk.

Waar staat Simeon voor?  Simeon was heel oud, maar zou pas sterven nadat hij Christus had gezien. Vooral deze regels in de evangelietekst zijn beroemd:

Heer, laat nu uw dienaar gaan, zoals u voorspelde, in vrede. Want mijn ogen hebben uw verlosser gezien, die u voor het aangezicht van alle volkeren hebt gestuurd. Als een licht om de mensen te verheffen, en tot eer van het volk van Israel.

Veel kunstenaars en componisten hebben zich door deze tekst laten inspireren. Rembrandt schilderde in 1650 de oude grijsaard Simeon. Hij kan nauwelijks praten, alles is traag. Maar je ziet hem de tekst uit het Lucas-Evangelie als het ware mompelen. Op de achtergrond staat Maria. Zij kijkt niet blij. Ze weet wat dit kind nog te wachten staat. De blijdschap van Simeon wordt gesmoord door haar onderdrukte verdriet.

Een van de vele componisten die deze tekst gebruikten om er een motet op te schrijven was William Byrd. Ook hier hoor je dat Simeon oud en traag is. De tekst komt desondanks indringend over, gezongen door het Monteverdi Choir o.l.v. John Eliot Gardiner. Verschenen op het album “Vigilate” . Het horen van dit motet en de indruk die het op mij maakte vormde de aanleiding tot het schrijven van dit artikel.

Nunc dimittis servum tuum Domine: Heer, laat nu uw dienaar gaan
secundum verbum tuum in pace: zoals u voorspelde, in vrede
Quia viderunt oculi mei salutare tuum: want mijn ogen hebben uw verlosser gezien
quod parasti ante faciem omnium populorum: die u voor het aangezicht van alle volkeren hebt gestuurd
lumen ad revelationem gentium: een licht om het volk te verheffen
et gloriam plebis tuae Israel: en tot eer van het volk van Israel.

* Het bergportaal van de Servaaskerk: in een oorkonde van Frederik Barbarossa uit 1154 wordt gesproken over een palatium nostrum Traiecti (“ons paleis in Maastricht”), een verwijzing naar het bestaan van een koninklijke palts in Maastricht, waar ook andere aanwijzingen voor bestaan, zij het geen eenduidige archeologische. De meeste auteurs situeren deze palts in de nabijheid van de Sint-Servaaskerk. Een mogelijkheid is op de zuidwesthoek van de kerk, waar kort na 1200 de Sint-Janskerk werd gebouwd. Deze laatste locatie zou verklaren waarom juist het zuidportaal, recht tegenover de koninklijke palts, werd uitgebouwd tot porticus speciosa (schitterend portaal) met niet mis te verstane verwijzingen naar het koningschap in het beeldhouwwerk (Jezus en Maria als Koning en Koningin van de Hemel op het centrale paneel, het meer dan levensgrote beeld van koning David naast de ingang en de koningen van Israël op de archivolten). Hoe dan ook lijkt het logisch dat dit “koninklijk” vormgegeven portaal de entree was voor hoog bezoek. De huwelijksvoltrekking van Otto IV en Maria van Brabant was zeker niet de laatste keer dat de kerk vereerd werd met koninklijk bezoek. Keizer Karel IV woonde in 1357 de herinwijding van de kerk bij, de Beierse hertog Hendrik XVI genas er in 1403 op miraculeuze wijze van de jicht en de Luikse prins-bisschoppen en de Brabantse hertogen waren er regelmatige gasten. Karel de Stoute, Karel V en Filips II bezochten de stad en de Sint-Servaas meerdere keren en logeerden in het vlakbij gelegen Spaans Gouvernement. (Wikipedia)