Landschappen in de zeventiende eeuw

Paulus Potter staat bekend om zijn naturalistische weergave van vooral dieren. Alles werkt hij uit tot in detail. En als je dan voor zo’n enorm schilderij als “de Stier” staat in het Mauritshuis dan wordt je oog natuurlijk vooral getrokken door het kolossale beest waar het schilderij zijn naam aan dankt. Bijna fotogetrouw heeft Potter het weergegeven. Ook de andere dieren op de voorgrond zijn minutieus uitgewerkt, zoals de schapen, en zelfs het kleine kikkertje helemaal vooraan.

Maar er is ook nog een landschap op de achtergrond zichtbaar. Je ziet gras, koeien en paarden links van de staart van de stier, enigszins donker in de schaduw.

En rechts naast zijn poot zie je koeien, badend in zonlicht en je ziet kruiden in het gras.

Dan zie je de horizon met daarboven een enigszins dreigende lucht en daaronder een bomenrij en het silhouet van een kasteel tussen de poten van de stier. rechts een kerktoren. Het valt allemaal totaal niet op omdat je helemaal gefocust wordt naar de tot in detail uitgewerkte voorgrond. Toch is met name de lichtval in die achtergrond schitterend uitgewerkt. Je ziet de schaduwrand van de wolken in het gras, je ziet zo het deel van het landschap waar de zon wel of niet schijnt. En het flonkerende licht in de bomenrij rechts is meesterlijk weergegeven.

Ondanks het feit dat hier een landschap wordt geschilderd zou je aan dit schilderij niet het genre “landschapsschilderij” willen toekennen. Landschapsschilderijen werden er in de zeventiende eeuw ook al gemaakt. Meestal zag je daar trouwens ook mensen op.

Toen Peter Paul Rubens in de dertiger jaren van de zeventiende eeuw landgoed “het Steen” buiten de stad Antwerpen had gekocht ging hij in zijn vrije tijd landschappen schilderen. In zijn studietijd had hij zich bezig gehouden met het maken van allerlei reproducties, het schilderen van landschappen en daarna het vervaardigen van portretten. In de loop van zijn leven gebruikt hij de techniek van de landschapsschilderkunst die hij toen geleerd had, vooral bij het uitbeelden van Bijbelse of historische taferelen. Maar dan, op zijn pas gekochte buiten, gaat hij bijna als een impressionistische schilder zijn omgeving vastleggen. In 1636 schildert hij op diverse schilderijen de omgeving van zijn kasteel “Het Steen”. Onderstaand schilderij van 131.2 x 229.2 cm is in 1832 is geschonken aan de National Gallery van Londen.

Alhoewel je op dit schilderij dus ook mensen ziet, trekken deze absoluut niet de aandacht zoals de boer dat wel nog doet op het schilderij “de Stier” van Potter. Die man  is eigenlijk onderdeel van het “portret” van de stier. Maar de mensen bij Rubens gaan geheel in het schilderij op. Zoals het landschap slechts als achtergrond functioneert bij Potter, zo is nu het gehele schilderij van Rubens bijna een soort achtergrond. De basissfeer is overal gelijk. Het gaat vooral om het geheel. Het ochtendlicht rechts boven contrasteert met de donkere sfeer van de boerenkar en de jager met hond sluipen letterlijk in het duister in de richting van de nog niets vermoedende fazanten die Rubens meesterlijk heeft verstopt in het lover. Er is dus eigenlijk heel veel te doen: een boer brengt met zijn vrouw zijn kalf naar de markt en een jager jaagt op vogels. Maar het hele schilderij straalt rust uit. Al die activiteiten zijn niet anders als vliegende vogels of als een opkomende zon.

Links boven zien we “Het Steen” waar al een beetje zon op valt. Kijken we naar allerlei details, dan kunnen we een beetje een indruk krijgen hoe Rubens met een vlotte streek alles trefzeker wist te vangen en zich uitleefde op bloemetjes, koeien, paarden en vogeltjes. We zien o.a.een groepje eenden, vinken, een ijsvogeltje. Maar het mooiste zijn misschien wel de kleuren van de aarde, van de bomen, van de lucht, het licht.

Klik op de eerste foto voor een dia-reportage van onderstaande foto’s. Allemaal details van het schilderij van Rubens. Klik deze reportage weer weg met het kruisje links boven

Vooral ook de wijde horizon op het detailplaatje hier onder is mooi. De wolken schitteren door het beginnende zonlicht boven de wakker wordende stad, waarschijnlijk Antwerpen. En  in de lucht vliegen twee zwierende vogels omhoog, ook zij verwelkomen blij de nieuwe dag. Je ziet aan dat soort details dat Rubens enorm genoot bij het maken van het schilderij. Nu genieten ook wij nog steeds!

Meer artikelen die ik schreef waar Rubens een rol in speelt