Wat een smart als, ten gevolge van de pest, de geliefde vrouw Isabella  van de schilder Rubens in 1626 overlijdt. Ziekte en dood waren in die tijd een veel meer algemeen verschijnsel bij jonge mensen, dan in de huidige tijd. Maar toch. Kijk je naar de afbeeldingen die Rubens van zijn vrouw maakte dan voel je de liefde die hij voor haar gehad moet hebben. Zo ook als hij zijn dochter Clara Serena schildert op zevenjarige leeftijd.

In Antwerpen werkten in die tijd enkele aanzienlijke personen. Om te beginnen dus de schilder Rubens, door tijdgenoten, in heel Europa inclusief de republiek, beschouwd als de beste schilder van zijn tijd. Verder zijn er de gebroeders Moretus, die eigenaar en bedrijfsleider zijn van de drukkerij  Plantijn Moretus. In die tijd was het de grootste drukkerij van Europa, met meer capaciteit dan welke drukkerij ook in Parijs.

Enige tijd daarvoor doceerde in Leuven Justus Lipsius. Hij was tot 1591 professor aan de universiteit van Leiden maar in dat jaar keerde hij terug naar het gebied van zijn jeugd en kreeg een leerstoel in Leuven. Om dat te kunnen doen bekeerde hij zich tot het katholieke geloof, het geloof waar hij ook in was opgevoed. Hij is zelfs Jezuïet geweest toen hij nog jong was. Lipsius was bevriend met de drukker Jan Moretus, de vader van de gebroeders Moretus. Deze besloot uit waardering voor zijn werk om het compleet uit te gaan geven. Lipsius, behalve kenner van de klassieke talen was vooral filosoof. Hij was een aanhanger van de Stoïcijnse ideeën van Seneca en Marcus Aurelius.

Een van zijn meest geliefde leerlingen was Philippus Rubens, de broer van de grote schilder Peter Paul, die ook colleges heeft bijgewoond en sindsdien de stoïcijnse levenshouding tot de zijne heeft gemaakt. Er zitten veel facetten aan deze filosofie, maar het meest opvallende is de houding van stoïcijnen met betrekking tot emoties. Emoties mogen je denken nooit in de weg staan. Je moet ze een plaats geven in je leven en je er niet door laten leiden. Deze houding is vooral als je tegenslag hebt van belang. Tegenslag in je persoonlijke leven als het overlijden van een naaste, maar ook als je denkt dat je onrecht wordt aangedaan. Seneca, het grote voorbeeld, werd ten onrechte beschuldigd van een complot tegen zijn heer, de keizer Nero. Hij aanvaarde het onterechte lot van de doodstraf, en sneed zelf zijn pols door in het bijzijn van vrienden.

Zo zal ook Rubens baat hebben gehad bij een stoïcijnse levenshouding om alle onrecht en tegenslagen in verband met zijn werk een plaats te kunnen geven. Eerst gebeurde dat al in Rome waar een groot schildersproject werd afgekeurd. Hij begon een jaar later gewoonweg opnieuw en liet zich niet uit het veld slaan. Rubens was slim, kende zijn talen ,maar was ook charmant en hoffelijk. Door deze goede manieren kreeg hij ongevraagd een groot deel van zijn leven geheime onderhandelingsopdrachten mee als hij voor het maken van schilderijen in het buitenland moest zijn. Tijdens die onderhandelingen kwam hij steeds meer achter de dubbele agenda’s van veel van de hoog geplaatsten. Hierdoor zou elk mens op zijn minst teleurgesteld zijn. Niet Rubens. Hij ging gewoon door. Hij zag het als zijn morele plicht om een rol in het vredesproces te vervullen.

Maar het meest opvallend is deze stoïcijnse levenshouding misschien nog als we kijken naar het tweede portret dat hij maakte van zijn dochter Clara Serena. Wat een liefde legt hij in dat schilderij. Clara Serena overleed op twaalf jarige leeftijd. Dan moet je je emoties de baas zijn om daarna van haar een portret te kunnen maken. Rubens schildert haar namelijk waarschijnlijk pas na haar dood. Niet overmand door groot verdriet, maar liefdevol denkende aan haar leven. Wat een verschil met het eerste portret, waar we Clara Serena als een gezond levenslustig kind zien. Beide portretten zijn te zien in het Rubenshuis in Antwerpen.

Meer artikelen die ik schreef waar Rubens een rol in speelt