Het huwelijk van Venus en Mars, met de zegenende aanwezigheid van Jupiter. Zo beleefde ik vanochtend de sterrenhemel tegen half zeven, het was al een beetje aan het schemeren. Ik heb er een foto van gemaakt. Dat is niet zo makkelijk. Rechts boven zie je Jupiter schitteren, lager, net onder een tak zie je Venus. Ongeveer even helder. Als een zwak lichtje zien we links van Venus de planeet Mars, een klein beetje roodachtig.

Hoe komt het toch dat ik zo ontroerd kan zijn als ik dit soort beelden zie? Venus en Mars staan zo dicht bij elkaar dat je van een nauwe conjunctie kunt spreken. Oorlog en vrede. Geweld en wijsheid. Agressie en liefde. Nu broederlijk naast elkaar.

Dit beeld deed me denken aan een schilderij dat nu in het Louvre hangt van Andrea Mantegna. Het sierde ooit de studiolo van Isabelle d’Este in Mantua. Een studiolo is een soort privévertrek voor een vorst of vorstin, waar deze zich kan terugtrekken. In de studiolo van Isabelle d’Este waren oorspronkelijk nog veel meer prachtige schilderijen te zien, die later verkocht of geroofd zijn. Het schilderij dat ik bedoel is gemaakt ter gelegenheid van het huwelijk tussen Francesco II Gonzaga en Isabella D’Este.

Rechts zien we Mercurius en het gevleugelde paard Pegasus. Voor kenners van sterrenbeelden, Pegasus is ook als sterrenbeeld aan de hemel zeer vaak te zien als het zogenaamde pegasusvierkant. Als je bij een mooie heldere nacht op zoek bent naar het dichtstbijzijnde melkwegstelsel (het Andromeda-stelsel) kun je dat via het Pegasusvierkant makkelijk vinden. Wat je dan ziet is de zo genoemde andromedanevel. Je kunt hem zelfs met het blote oog zien, in Nederland overigens zelden door de licht- en luchtvervuiling.

Andrea Mantegna, die ook de muren van de hele stad Mantua beschilderde (hier en daar nu nog restanten te zien!) schilderde voor de studiolo het liefdespaar Mars en Venus. Ze staan op de hemelse berg Parnassus. Cupido, het zoontje van Venus, schiet met een blaaspijp pijltjes om de aanwezigen verliefd te maken. De stijl van Mantegna, eind 15^e eeuw, is sterk beïnvloed door die van van Eijck en van der Weyden. Mantegna was eerder in dienst van de hertog van Ferrara. In diens kasteel hingen werken van o.a. van der Weyden. Door een reizende kunstcriticus uit Napels rond 1460 waren de grootste kunstenaars van zijn tijd: op de eerste plaats Jan van Eijck, dan kwamen twee Italianen, dan kwam Rogier van der Weyden.

Francesco II Gonzaga (1466 –1519) was hertog van Mantua van 1484 tot zijn dood in 1519. Hij won de slag bij Fornavo op 6 juli 1495. Dit gevecht ging tussen een Italiaanse liga met Francesco Gonzaga als opperbevelhebber tegen het leger van de Franse koning Charles VIII. Deze laatste werd nu definitief naar de andere kant van de Alpen teruggedrongen. Ter herinnering bestelde Francesco een schilderij bij Mantegna voor de kapel “Santa Maria della Vittoria”.

Op dit schilderij liet hij zich zelf afbeelden als ridder, geknield voor de troon van Maria, die hem, net als het kindje Jezus, zegent. De mantel van Maria wordt vastgehouden door de aartsengel Michael en de heilige Joris, beiden de “soldaten van Christus”.  De hertog vereenzelvigde zich zelf met de oorlogsgod Mars, dat deed hij dus ook al op zijn huwelijksschilderij. Daarnaast zien we de hoofden van de patroonheiligen van Mantua, de heilige Andreas en Longinus. Longinus is de soldaat die het bloed van christus, vermengd met zand, opvangt en naar Mantua brengt en in een potje begraaft. Dit potje wordt rond 800 weer opgegraven. Rechts zit Elisabeth geknield, de zus van Maria, met bij haar als baby Johannes de Doper. Elisabeth staat voor zijn vrouw Isabelle die op dat moment een eerste kind heeft van twee jaar, een meisje. De eerste zoon wordt 5 jaar later geboren. Het schilderij is nu eveneens te zien in het Louvre. Isabelle is voor de hertog Venus. En terecht. Isabelle kwam zelf van Ferrara, een verfijnd hof, waar ze een goede opleiding had gehad. Een intelligente en kunstzinnige vrouw. Zij haalde ook Mantegna naar Mantua.

Ik was jaren geleden in Mantua. Mantua ligt aan de voet van de alpen, nog net niet in de povlakte, maar het kan er ’s zomers bloedheet zijn. En vochtig, benauwd. Monteverdi klaagde erover bij diezelfde hertog. Het was een van de redenen dat hij naar Venetië ging na de dood van de hertog. Dat het een ongezonde atmosfeer was vonden wij toen ook. Het stikte er van de muggen. Toch heb ik er heel goede herinneringen aan. Vooral ook aan het bezoek aan het buitenverblijf van de hertog, Palazzo Te, met de prachtige decoraties van Romano.

Francesco II, de stoere oorlogszuchtige ridder, Isabella de fijnzinnige en kunstzinnige Venus. Ook aan de hemel dus, met de oppergod Jupiter erbij. De conjunctie van Venus, Mars en Jupiter is nog enkele ochtenden te zien bij helder weer. In het ZO. Dat komt niet zo vaak voor. Over een week komt ook de maansikkel er bij. Dan is het feest compleet!