Mercurius, de bode der goden en de god van de handel. Bij de Grieken was Hermes de bode der goden. Mercurius en Hermes worden vaak als equivalenten van elkaar gezien. Mercurius reist als God voortdurend door de lucht. Beweging was ook toen al gezond, deze god wordt op afbeeldingen meestal atletisch weergegeven. Op een eerder blog liet ik hem zien, geschilderd door Andrea Mantegna in de 16^e eeuw. (Hiernaast rechts op het schilderij, met het paard Pegasus).

Een eeuw later wordt hij gebeeldhouwd door Giovanni da Bologna in Florence, op een enigszins maniëristische manier, met een beweeglijke en een sierlijk gekromde houding.

“Giambologna, mercurio” Wikimedia Commons – Louvre Parijs. Het betreft een kopie, het origineel is verdwenen.

De Nederlander Adriaen de Vries was een leerling van deze Giovanni en maakte eveneens een beeld van Hermes (Mercurius). Hij beeldt het moment uit dat Hermes op aarde in opdracht van Zeus de wonderschone koningsdochter Pschyche gaat halen, als bruid voor de god Eros. Hij maakte het beeld in dienst van keizer Rudolf II (1552-1612),  die aan het begin van de 16e en 17e eeuw zijn hoofdstad Praag tot een belangrijk centrum van cultuur maakte. Hij trok veel maniëristische kunstenaars naar de stad zoals de beeldhouwer Adriaen de Vries. In dit werk probeert Adriaen de Vries zijn meester te overtreffen. Onmogelijke lichaamshoudingen zijn een van de visitekaartjes van maniëristen. Zo ook hier. De boodschappende God is de enige die net nog  met een voet in contact staat met de grond. De twee figuren vormen een “knoop van lichamen”, waarbij we een vloeiende, golvende spiraal zien die naar boven is gericht en de toeschouwer een bijna gewichtloos gevoel geeft. Een beeld dat je volgens mij ook het beste van alle kanten kunt bekijken. Óp naar het Louvre..

Mercurius is in de astronomie de planeet die het meest dicht om de zon heen draait. Daarnaast is het ook nog eens de kleinste planeet. Omdat de planeet vanuit de aarde gezien altijd zo dicht bij de zon staat is hij in Nederland zelden makkelijk te zien. Soms is hij net als Venus avondplaneet. Je moet hem dan in de schemering vlak boven de horizon zoeken. Maar een dag later is hij alweer dichter bij de zon. Na een aantal dagen wordt het dan een morgenster: je moet hem dan in de schemering aan de ochtendhemel zoeken. Daarna gaat hij weer richting de zon en het hele spelletje herhaalt zich, hij is letterlijk de “bode der goden”. De zon kun je zien als de hemel. Van daaruit reist Mercurius schijnbaar rusteloos op en neer.

Thuis heb ik nog een oude windows XT computer staan, met daarop ook nog werkende DOS-programma’s. Er staat ook een fantastisch astronomisch programma op uit 1993, waarmee je o.a. animaties kunt laten zien van allerlei hemelverschijnselen. Als je vanuit de aarde naar de zon kijkt, elke keer op hetzelfde tijdstip, en dat gedurende enkele maanden, dan zie je hoe de maan elke maand een keer langs de zon schuift (nieuwe maan), maar ook hoe Mercurius zich van de ene kant van de zon (de avond-kant) naar de ochtendkant beweegt en omgekeerd. Ik heb van een stukje animatie een opname gemaakt. Let op de zigzaggende Mercurius.

Tja, en hoe zit dat in de muziek? In de majeurtoonladder zie ik de tweede toon als een soort Mercurius. In melodisch opzicht kan deze II door naar de III of terug naar de I. Er is geen leidtoon zoals bij VII-I, hij kan even makkelijk beide kanten op. De tweede toon, de toon boven de grondtoon, de secunde, staat voor mij voor het melodisch principe in de muziek. Een melodie is logischerwijs opgebouwd uit secundes. De meeste melodieën beginnen bij de grondtoon, gaan omhoog, en keren uiteindelijk op de een of andere manier terug naar de grondtoon. Het principe melodie is heel duidelijk verwant met het fenomeen spraak: als je iets vertelt zie je dat de toonhoogte van je stem wat stijgt en op het einde weer daalt. Melodieën doen eigenlijk niets anders dan dat principe uitvergroten. Mercurius is ook de God van de welsprekendheid. Met een vlotte babbel kun je ook makkelijk dingen verkopen: hij is niet voor niets ook de god van de handel!

Mercurius-muziek is dus vooral melodische muziek, muziek waarbij het verschijnsel melodie belangrijker is dan andere parameters. De melodie van een muziekstuk is het onderdeel dat het meest verwant is aan taal. Je kunt een melodie neurieën, hij blijft in je kop zitten. Iedereen kent dat wel, zo’n liedje dat je niet meer kwijt raakt. “Yesterday” van de Beatles bijv. “Toreador” van Bizet. Mozart schreef ook melodieën die je niet meer kwijt raakt. Heel vanzelfsprekende wijsjes, die soms een ingenieus muziekstukje opleveren. Toen ik onderstaand menuet op mijn les behandeld had hoorde ik bij het weggaan bijna alle studenten neurieën…

Wees dus gewaarschuwd!