Al enkele maanden staan ze aan de avondhemel en ze zijn niet te missen: de rode reus Aldebaran met vlak daarbij de rode planeet Mars. Twee opvallend enigszins rood gekleurde objecten. Mars dankt zijn rode kleur aan grote delen van het oppervlak, die bedekt zijn met stof en rood ijzeroxide. Maar hoe komt de ster Aldebaran aan zijn rode kleur?

Dat heeft met de oppervlaktetemperatuur te maken. De heetste sterren lijken blauw, de meer normale wit en de minst hete zien we als rode sterren. Een beetje zoals je ook kunt zien bij de verbranding van hout in een haard. Bij goede verbranding is de temperatuur veel hoger en de kleur van de vlammen wit of zelfs blauw, bij slechte verbranding is de kleur meer rood.

Waarom zijn sommige sterren minder warm? Wikipedia heeft er een mooi verhaal over. Een ster geeft tijdens de normale levensperiode energie af door de fusie van waterstof tot helium in de kern. Dit is de bron van warmte, energie en uiteindelijk ook van het leven op aarde. In de loop der tijd raakt het waterstof in de kern steeds meer opgebrand, waardoor het fusieproces in de loop der tijd minder wordt. Daardoor koelt de ster wat af en neemt de stralingsdruk in de kern af. Hierdoor trekt de kern onder invloed van haar eigen gewicht wat meer samen waardoor de temperatuur stijgt. Deze temperatuurstijging heeft tot gevolg dat er een waterstoffusie in een schil buiten de kern op gang komt. Een ster waar buiten de kern een fusieproces plaatsvindt, produceert meer energie dan daarvoor en zwelt enorm op: hij wordt een reus. Maar doordat door het opzwellen de oppervlaktetemperatuur daalt, wordt de ster tegelijk rood. Aldebaran is een dergelijke rode reus, dat wil zeggen: hij is aan het eind van zijn leven en daarbij is hij zowel aan het opbranden als aan het uitdijen. Dat proces duurt overigens miljoenen jaren. Hij is maar een klein beetje zwaarder dan onze zon maar hij is 45 keer zo groot.

Wordt onze zon ook een rode reus? Ja zeker. En net als bij Aldebaran is dat slechts een voorstadium van wat er na miljoenen jaren nog meer staat aan te komen. Ook bij onze zon zal zich over 5 miljard jaar steeds meer helium in de kern ophopen, die daardoor nog meer samentrekt en waardoor de dichtheid van de kern steeds hoger wordt. Als de kern een temperatuur bereikt van 100 miljoen kelvin gaat het helium in de kern fuseren tot koolstof. Het begin van deze fusie wordt heliumflits genoemd. De buitenste gaswolken drijven steeds verder weg en vormen een planetaire nevel. De rest (dus het inwendige) van de ster stort in elkaar en eindigt als een witte dwerg.

Bij veel zwaardere sterren vindt er op een gegeven moment een supernova-explosie plaats, en eindigt de ster uiteindelijk als neutronenster (pulsar) of als een zwart gat. Sterren met een massa groter dan 8 maal de massa van de zon worden superreuzen en de nog veel grotere sterren veranderen in een zwart gat.

Kijkende naar de hemel zien we dus een ster in een voorstadium van zijn eigen einde: zijn omvorming tot witte dwerg. In dat eindstadium zal Aldebaran waarschijnlijk niet eens meer met het blote oog te zien zijn. Nu is hij nog een van de meest heldere sterren aan de hemel.

Hij staat in het sterrenbeeld stier en in de oudheid werd deze ster gezien als het rode oog van de stier. Bij tekeningen van dit dierenriemteken zien we dan meestal een wilde stier met een gemene blik. Zoals hier in het astronomische programma Stellarium waarop naast de altijd aanwezige Aldebaran en het Zevengesternte (Pleïaden) nu ook Mars te zien is:

Gisteravond, en op onderstaande foto, was heel mooi te zien hoe niet alleen Mars dicht bij Aldebaran stond, maar ook de maan een conjunctie vormde met beide hemellichamen: met zowel Mars (rechts) als met Aldebaran (links). De maan had zich tussen de beide rode objecten in genesteld. Het rode oog van de stier, de zachte gloed van de weer groeiende maan en tegelijk de energieke blik van de rode Mars keken naar de aarde.

Even was alles nog heel helder, maar toen kwamen er zachte wolkenslierten. Het felle rood werd omgetoverd tot een mooie milde kleur, zoals hoort bij het einde van het leven. De Arabische naam Aldebaran betekent: “hij die volgt”. Bij het opkomen van de Stier zien we eerst de Pleïaden, dan volgt Aldebaran. Maar door de maan was Aldebaran voor mij nu meer een mooie grijsaard. En in het Nederlands klinkt de naam Aldebaran een beetje zoals hij er deze avond uit zag, iets van: “Alde Baran”, “Oude Baron”.