In het Rijksmuseum van Amsterdam zijn meer dan honderd afbeeldingen te vinden waarop de “Visitatie” is afgebeeld. De visitatie wordt beschreven in het evangelie van Lucas: Maria bezoekt haar nicht Elisabeth en vertelt haar dat ze zwanger is. De tekst die ze dan spreekt is de tekst zoals die gebruikt wordt bij gezangen met de naam “Magnificat”. Dat is het eerste woord van de betreffende tekst uit dat evangelie.

Deze afbeelding van de visitatie vind ik heel mooi, het is een kleine gravure van Johannes Wierix, gemaakt in 1573. Elisabeth is al een tijdje zwanger, en daar komt Maria aangelopen: : ‘Ik ben óók zwanger!’ De plek waar het zich afspeelt, Hollandse huisjes, brengt het verhaal heel dichtbij. Je ziet het zó voor je.

We waren in het Rijksmuseum en bezochten daar de afdeling Gouden eeuw en de afdeling Middeleeuwen-Renaissance. En ’s avonds gingen we naar het Concertgebouw waar een mooi concert was door Cappella Amsterdam en het Nederlands Kamerorkest met werk van Bach, Brahms en Caroline Shaw. Het laatste onderdeel van het concert was een uitvoering van het Magnificat van Bach.

De tekst van het Magnificat kun je in drie delen splitsen. Maria bezoekt Elisabeth en zegt:
“Mijn ziel prijst en looft de Heer. Mijn hart juicht om God, mijn redder. Hij heeft oog gehad voor mij, zijn minste dienares: alle geslachten zullen mij voortaan gelukkig prijzen. Ja grote dingen heeft de machtige voor mij gedaan, heilig is zijn naam.”

Na deze persoonlijke ontboezeming gaat Maria verder met een uiteenzetting over wat voor een iemand die Heer is:
“Barmhartig is hij, van geslacht op geslacht, voor al wie hem vereert. Hij toont zijn macht en de kracht van zijn arm en drijft uiteen wie zich verheven wanen. Heersers stoot hij van hun troon en wie gering is geeft hij aanzien. Wie honger heeft overlaadt hij met gaven, maar rijken stuurt hij weg met lege handen.”

Hierna spreekt Maria over haar afkomst en toekomst:
“Hij trekt zich het lot aan van Israël, zijn dienaar, zoals hij aan onze voorouders heeft beloofd. Hij herinnert zich zijn barmhartigheid jegens Abraham en zijn nageslacht, tot in eeuwigheid. Eer aan de Vader en de Zoon en de Heilige Geest zoals het was in den beginne en nu en altijd, tot in de eeuwen der eeuwen, amen.”

Het middendeel, daar gaat het feitelijk om: wie is die heer! Bach wordt bijna furieus als hij Maria laat zeggen: “Heersers stoot hij van de troon!” Ik kon er niets aan doen maar toen ik het die avond hoorde dacht ik: ‘Heersers die stoot hij van de troon? dat mag hij nú onmiddellijk doen wat mij betreft, ik ken zo’n heerser…’ Dit deel wordt gezongen door een tenor, het is een bijzonder virtuoze aria met veel razend snelle noten. Ja, als je furieus bent spuug je bijna vuur maar moet je wel uitkijken dat je je niet verslikt, wat deze tenor af en toe een beetje dreigt te doen…. Er zijn meer solisten in het stuk, een aantal zangers van het koor zong telkens de solistenrol.
Dat van de troon stoten, nederig maken is een bekend gegeven, niet alleen in het Magnificat. We zien het ook bij de tekst “Laudate Pueri” van Psalm 112. Maar vooral dus ook in het “Magnificat”. De beroemde Mariavespers van Monteverdi eindigen ook met een “Magnificat”. Monteverdi geeft aan dezelfde woorden een iets andere lading. Ik vond het leuk om beide interpretaties van deze tekst na elkaar te plaatsen.

De tekst van het Magnificat wordt bij Bach in 12 stukken verdeeld, waarbij elk deel een andere opzet heeft. In deel 7 zingt het koor, in deel 8 een tenor. Je hoort in deel 7 en 8 deze tekst:

-7 Fecit potentiam in brachio suo dispersit superbos mente cordis sui.
Hij toont zijn macht en de kracht van zijn arm en drijft uiteen wie zich verheven wanen.

-8 Deposuit potentes de sede et exaltavit humiles
Heersers stoot hij van hun troon en wie gering is geeft hij aanzien.

Zo klonk het bij Bach zoals wij het gisteren hoorden door Cappella Amsterdam. Bij 7 is opvallend hoe het laatste stukje, “zij die zich verheven wanen”, nog eens apart wordt gezet en met een sterke negatieve lading, langzamer, wordt uitgewerkt. Bij 8 hoor je het geweld en de almacht en de woede in de snelle noten van de tenor, maar ook in de dalende lijn het van de troon stoten van de mensen van aanzien en in de stijgende lijn het verheffen van de armen.

En zo klinkt deze tekst bij Monteverdi in een uitvoering van het Monteverdi Choir o.l.v. John Eliot Gardiner. We horen hier hoe de tekst als een cantus firmus in lange noten achtereenvolgens door een countertenor (deel 7) en een tenor (deel 8) wordt gezongen. Deel 7 is fel en vrij snel met drie strijkers die een tegenmelodie maken. Bij 8 hoor je hoe het tempo een stuk langzamer is. Twee felle cornetten klinken daar in een canon bij de zin waar “heersers van hun toon worden gestoten”. Na een korte fermate hoor je even later twee violen hetzelfde doen bij “wie gering zijn geeft hij aanzien”. Het koper symboliseert de machtige arm die heersers van de troon stoten en de strijkers staan voor de arme sloebers die juist een treedje omhoog mogen klimmen. Wellicht zit er in de echo-canon van de twee cornetten en daarna violen ook nog een symbolische betekenis. De echo zou het verschil kunnen suggereren tussen zij die hoog in aanzien staan en zij die laag in aanzien staan.

Magnificat anima mea Dominum. Mijn ziel verheerlijkt de Heer. Zowel Bach als Monteverdi beelden het prachtig uit. En de tekst blijft actueel. Vooral ook dat éne zinnetje: “Deposuit potentes de sede!” Hij stoot heersers van hun troon!