Bijna vier jaar geleden schreef ik een stukje over zwarte gaten. Dat naar aanleiding van het laatste boek dat Stephen Hawking schreef. Gisteren stond er in de krant een artikel over Thomas Hertog, professor in Leuven. Hij was het die als een soort coauteur kan worden beschouwd van dat laatste boek van Hawking. Hij had gedurende de laatste jaren van het leven van Hawking intensief contact met hem. Hoe zag dat contact er uit? Thomas Hertog sprak in de aanwezigheid van Hawking over de nieuwste ideeën. Intussen lette hij scherp op de reacties van Stephen Hawking. Ze waren intussen zo intiem met elkaar geworden dat Thomas aan de oogleden van Stephen kon zien of hij het er mee eens was, of juist niet. En op goede dagen kon Stephen via de stemcomputer zelf nog wat zeggen. Dat ging steeds moeizamer, soms duurde het uren voor hij enkele zinnen had kunnen formuleren. Maar hij merkte dat Stephen Hawking hem volkomen vertrouwde en hem zijn fiat gaf om op de ingeslagen weg door te gaan. Hij zei: werk dit allemaal uit en schrijf een boek.

Dat boek is nu uit: “Het ontstaan van de tijd”. De kern van het verhaal is dat je het heelal niet van buiten af moet proberen te begrijpen, maar van binnen uit. Hoe het heelal er nu uitziet is puur toeval, er is geen dwingende weg naar het heden toe. Zoals het ook puur toeval is dat er mensen zijn en die mensen op dit moment een bepaalde vorm van intelligentie hebben ontwikkeld. Wel kunnen we terug redeneren. Door bepaalde, meest toevallige, gebeurtenissen zijn er dingen gebeurd. En met terugwerkende kracht kun je dan enigszins zien hoe alles gelopen is. Zoals in de vroege kosmos een ontmoeting van twee deeltjes opeens een van de talloze mogelijke ontwikkelingen van het heelal uitsluit. Onze werkelijkheid is zo een gevolg van zijn geschiedenis. Het heelal is een co-creatie van talloze toevallige gebeurtenissen. Je kunt het alleen maar vanaf jezelf bekijken. Zo veronderstelt het multiversum dat ons heelal er een van de vele is, een van de bubbels in de soep van de talrijke heelallen. Waarom is er leven? Als er maar genoeg heelallen zijn zal er ook toevallig een heelal zijn ontstaan waar leven aanwezig is, zo redeneerden de meeste geleerden de laatste decennia. Hawking en inmiddels ook Hertog geloven daar niet in. Het verklaart niets over hoe ons heelal er uit zou moeten zien. Het doet geen toetsbare voorspellingen. Volgens Hawking is het begrip multiversum de ultieme verschijningsvorm van het godsperspectief. En daar gelooft hij niet meer in.

Wat is het dan wel? Het heelal is ontstaan vanuit een beginpunt met allerlei vertakkingen, en dat zijn vertakkingen vanuit de lens van de kwantumfysica. Er is zoiets als superpositie: deeltjes die je waarneemt kunnen tegelijk op meerdere locaties zijn en op elkaar reageren. Een belangrijk onderzoeksgebied is het onderzoek naar het begrip tijd. Tijd is misschien een illusie. Ook dat komt in het nieuwe boek naar voren. ‘Ik heb al ideeën hoe we dit kunnen gaan onderzoeken’, zegt Thomas Hertog. ‘En samen met mijn onderzoeksgroep ga ik daar de komende tijd mee aan de slag.’

Ik probeer er over na te denken. Fascinerende filosofische vraagstukken komen er naar voren. We weten nog steeds niet wat zwaartekracht eigenlijk is, maar we weten al helemaal niet wat tijd is. Tijd is net als zwaartekracht volkomen vanzelfsprekend, maar beide begrippen zijn tegelijk buitengewoon raadselachtig. De relativiteit van tijd is al aangetoond, theoretisch zou je naar het verleden kunnen reizen, ook al is dat verleden dan misschien slechts enkele seconden eerder. In de kwantumfysica kunnen deeltjes op zeer grote afstand met elkaar communiceren, maar kunnen zij het verleden ook beïnvloeden? En ontstaat er dan een nieuwe werkelijkheid? Ik ben benieuwd naar de vervolgonderzoeken. En naar het boek dat net is verschenen!