Paraplu af. Naar binnen. En gelijk wordt je aandacht getrokken door beelden uit een totaal andere wereld. Nu al kijken en proberen  te begrijpen wat je ziet? Nee, dat gaan we wat gerichter aanpakken. Eerst naar rechts, naar de afdeling Indonesië. Maar ook daar wordt je onmiddellijk overweldigd door de imposante, vaak dreigende beelden. En je merkt al snel dat je culturele bagage zeer tekort schiet om er echt iets van te begrijpen. Kan het wel, met Westerse ogen kijken, en de ziel van deze beelden doorgronden? Het voelt ook een beetje als heiligschennis, die beelden in deze vreemde omgeving. Maar toch: bij sommige beelden krijg ik associaties met beelden uit onze eigen cultuur. Zoals bij deze Wajang figuur op buffelhuid.

Bij de toelichting lezen we het volgende:

Deze wayang kulit figuur (gunungan of kayon genoemd) is een combinatie van de kosmische berg en de levensboom en staat symbool voor alle levensvormen in het heelal. Met de gunungan worden het begin en het einde van een episode in een wayangvoorstelling aangegeven. Soms worden er ook natuurverschijnselen zoals een storm of brand mee uitgebeeld. De poort in het midden – geflankeerd door twee wachterfiguren – markeert de toegang tot een tempel of paleis. Op de boomtakken, die tot in de hemel reiken, bevinden zich allerlei vogels en kleine dieren. Een slang kronkelt zich om de stam. Aan weerszijden van de boom verbeeldt een tijger en een buffel het krachtenspel dat de kosmos steeds in evenwicht moet houden. De monsterkop centraal op de stam met een groot oog, slagtanden en een uitstekende tong  dient om het kwaad af te weren.

Bij de Germanen was de Es de levensboom. In Azië vaak een ceder. Levensbomen zijn stevig gewortelde bomen die hoog, tot in de hemel reiken. Een levensboom zien we ook in het aards paradijs. Naast de boom voor goed en kwaad stond ook daar de levensboom. En ook het kruis van Christus kunnen we als een levensboom zien, omdat door het offer van Christus het eeuwige leven voor de mensheid weer mogelijk was. Bergen zijn in veel culturen heilig. Als wachters bij een poort van een kerk zie je soms een leeuw, zoals bij deze poort van de Laurentiuskathedraal van Trogir in Kroatië.

Maar er zijn meerdere soorten wachters bij toegangspoorten. Bij dit reliëf in de Servaaskerk van Maastricht is Maria de moeder die toegang geeft , ze wordt bewaakt door twee engelen. (De symboliek in het bovenste deel is van een totaal andere orde)

Het alziend oog van de wayangfiguur doet denken aan het alziend oog van de vrijmetselaars, maar ook aan het oog van Horus van de Egyptenaren. De slang in de boom relateren we al snel aan de slang uit het oude testament. Dat de wayangfiguur ook nog eens de vorm van een mijter heeft zal wel toeval zijn. Ik heb gelezen dat de mijter waarschijnlijk komt uit de Romeinse Mithrascultus, waarbij het hoofddeksel van de god Mithras een mijter werd genoemd.

Ook zeer bijzonder is het kleine onderdeel dat zich bezig houdt met de Molukken. In het Museum was 20 jaar geleden een tentoonstelling over deze eilandengroep. Een van de tentoongestelde beelden toen was de Werwat, een beeld van een vrouw, vergezeld door een kleiner beeld van een vrouw. Beide beelden zijn nu nog steeds te zien.

In het artikel van Trouw over de tentoonstelling van 20 jaar geleden staat o.a.

 In 1914 was het beeld meegenomen door een majoor uit het Nederlands-Indische leger en bij het Leidse museum afgeleverd. De Molukkers wonen al jaren in Nederland, maar ze herkennen Werwat uit de verhalen en foto’s van Maluku Tenggara, de Zuidoost-Molukken. Het beeld heeft sinds mensenheugenis op een berg bij het dorp Gelanit gestaan, onder de beschutting van een boom bij een heilige steen. Het moet de vrouw van de stichter van Gelanit voorstellen, de mitu of dorpsbeschermer. Volgens een verhaal uit de Molukken zou de eerste man die door de godheid via een ketting op aarde was neergelaten dit beeld hebben opgericht. Anderhalve meter hoog, de armen voor de buik gekruist, eenvoudig gesneden en ontroerend ingetogen. Het werd geflankeerd door een kleiner beeld, mogelijk een dochter voorstellend.”

Het complete artikel kun je vinden op

http://www.trouw.nl/tr/nl/5009/Archief/article/detail/2551388/1995/10/07/GEKERSTEND-LEEGGEROOFD-EN-VERGETEN.dhtml

Ik moest onwillekeurig denken aan de talrijke Mariakapelletjes in Limburg. Er worden kaarsjes opgestoken, als een soort smeek-offer. Zoals ook deze Werwat vroeg om een offer, dat je in haar schoot kon stoppen.  Voor de mensen uit de Molukken was Werwat net zo heilig, als Maria nog steeds voor veel mensen is.

Maria uit 1240, in het Catharijneconvent.