Arnon Grünberg schreef dinsdagochtend in de volkskrant een erg leuk stukje over Johanisten. Het was me recht uit het hart gegrepen. Daarover zo dadelijk meer. Maar zoals gewoonlijk krijg ik dan allerlei associaties. Ik dacht aan de orde van Johannieters. Een ridderorde, opgericht nog voor de eerste kruistocht in 1023 in Jeruzalem, die tot doel had pelgrims te beschermen die naar het H. Land reisden. Johannes de Doper was de schutspatroon. De kruisvaarders die rond 1100 met Godfried van Bouillon meekwamen schonken de orde veel geld en goederen. Toen de orde van de tempeliers werd opgeheven vervielen al hun bezittingen ook aan de Johannieters. Rond 1300 was het een orde met bezittingen en vestigingen van ridders door heel Europa. Ongelooflijk rijk en machtig. Op bovenstaand kaartje zie je waar de vestigingen in onze streken waren.

Nu meer over de Johanisten

Zo ging het dus lang goed met de Johannieters. Zou het zo ook kunnen gaan met de orde van Johanisten die Grünberg wil oprichten? De navolgers van de messias Johan?

Dan hebben we nog een derde Johannes. Johannes de Evangelist. Die niet alleen het spannende einde der tijden weet te beschrijven in de bijbel maar ook het lijdensverhaal. Dus concurrent is van zijn oudere vriend Matthaeüs. Bach vond ze allebei inspirerend. Paul Witteman vertelde in een interview dat hij niet gelovig en niet religieus was, ondanks zijn gedegen katholieke opvoeding en zijn verleden als koorknaap in de kerk. Daar had hij kennis gemaakt met Gregoriaans en met Bach. Bach was voor hem altijd een sterke inspiratiebron gebleven. De passiemuziek van Bach’s Matthaeüs en Johannes vormden daarbij een hoogtepunt. Gregoriaans zou hij voor eeuwig uit zijn brein willen bannen. Vreselijk vond hij het.

Veel dingen dus die op een dag lezen en TV kijken samen kwamen en mij tot denken stemden. Het gekrakeel over de mogelijke naamsverandering van de Amsterdam Arena viel bij mij in dezelfde ergernishoek als het kamerdebat over Brussel. Geen aandacht waard, behalve dan misschien op de ludieke manier van Grünberg. De ontboezemingen van Witteman daarentegen zetten me wel aan het denken. Hoe kan iemand een passie voor Bach hebben die bijna religieus aandoet en daarnaast Gregoriaans verafschuwen? Paul Witteman zal net als Marc Boddé vooral kicken op de akkoorden van Bach. En misschien op zijn magistrale instrumentatie. Dingen die Gregoriaanse muziek niet kent. Gregoriaanse muziek is ademing. Inademen en uitademen, vertragen en versnellen, omhoog en omlaag gaan, versieren, inhouden en stilstaan. En dat op een ongelooflijk subtiele manier. En, dan komt het: met een hele groep precies tegelijk! Het werkt als je het vak beheerst als een “wave”. Een triomf. Als in een voetbalstadion. Dat wil je wekelijks meemaken. Je ademt en bent gelukkig. Meer is het leven toch niet? Zo is de wekelijkse gang naar het toekomstige Johan Cruijf-stadion te vergelijken met de wekelijkse gang naar een goede ouderwetse Gregoriaanse mis. Maar: de wave in de kerk is moeilijker, subtieler, wees gewaarschuwd. Het effect is ook niet te vergelijken met dat van passief uisteren naar de Johannes Passie. Het verschil tussen de wave in een stadion en het Gregoriaans zingen in de kerk is het verschil tussen luisteren naar “the Passion” en het luisteren naar de Johannes Passie. Zo kan “the Passion” ook heel goed in dat voetbalstadion uitgevoerd worden. Gregoriaans zingen is daarvoor te subtiel. Luisteren naar Bach is extatisch inademen, inhaleren. Ik begrijp dat Paul Witteman zich niet religieus noemt. Dan zou hij van Gregoriaans houden. Religieus zijn is: compleet opgaan in samen ademhalen. Inademen maar ook uitademen.