In Maastricht huurde ik met mijn toenmalige vrouw van 1974 tot 1976 twee verdiepingen van een huis, de andere verdieping werd bewoond door een bejaard echtpaar. De verhuurder, een Belg, sprak slechts gebrekkig Nederlands. Tot mijn verbazing spraken de medebewoners van ons huis vloeiend Frans met hem. Ook de medebewoners van mijn eerste kamer in 1971, eveneens oudere mensen, spraken vloeiend Frans. Iedereen die wat meer geschoold en tegelijk al wat ouder was sprak in die tijd goed Frans, en niet een beetje zoals ik, maar echt vloeiend. Hoe kan dat? In Limburg, en zeker in Maastricht, is Frans nog heel lang de taal van de intellectuelen geweest. Je diende zelfs op de speelplaats met je medescholieren in het Frans te converseren. Dan wil het wel.

Vanaf 1824 verscheen er in Maastricht jaarlijks een boek met de naam: “Annuaire de la Province de Limbourg”, en de titel werd vergezeld van de mededeling: “Rédigé par la Société des amis de Sciences, Lettre et Arts”. Maastricht had zoals zoveel steden een herensocïeteit waar de wat meer geletterde mannen van de stad elkaar opzochten om samen te praten over kunst en wetenschappen. Deze “Annuaire” verscheen zeven jaar lang, tot en met 1831. Ik bezit het deel 1827.

In de tijd van de Belgische opstand (1830-1839) was Maastricht geïsoleerd van de rest van de provincie, die inmiddels (tot 1839) bij België hoorde. Daarna werd het jaarboek daarom een tijdlang niet meer uitgegeven. Pas in 1854 verscheen er een nieuw jaarboek, nu met de titel “Annales de Société Historique et Archéologique A Maestricht”. Vijf jaargangen zijn er uitgegeven, zowel los als ook samen in twee banden, die ik allebei bezit. Na 1859 was er enkele jaren radiostilte met betrekking tot verdere publicaties.

In 1864 werd dan de Société d’Archéologie dans la Duché de Limbourg opgericht. De Nederlandse provincie bleef zich nog lang een hertogdom (Duché) noemen, omdat het tot 1864 ook onderdeel was van de Duitse bond en binnen die bond als een hertogdom werd beschouwd. In 1884 veranderde de naam in “Société Historique et archéologique de Limbourg”  Nog later veranderde de naam in  LGOG: Geschied en oudheidkundig genootschap Limburg.. Maar vanaf 1864 zijn de statuten vrijwel gelijk gebleven en verscheen er elk jaar een jaarboek. Inmiddels zijn er dus grofweg zo’n 150 delen verschenen. Ook tegenwoordig zien we trouwens op de kaft nog steeds de oude Franse naam “Publications de la Société Historique et Archéologique de Limbourg”. In Maastricht was bij de geletterden in de negentiende eeuw en nog een hele tijd daarna zoals gezegd Frans de voertaal. Meer dan de helft van de stukken die er in werden gepubliceerd waren dan ook tot zo rond 1900 in het Frans geschreven, daarna werd het steeds meer in het Nederlands. Geschiedenis en archeologie was in de begintijd nog een braakliggend terrein. Vooral zij die toegang hadden tot de archieven stortten zich verwoed op het onderzoek. Het omzetten van oud-Nederlands of oud-Latijn in voor iedereen leesbare teksten was geen sinecure. Maar in vrijwel elk deel stonden prachtige transcripties van allerlei soorten archiefstukken. Ook werden er artikelen geschreven als over de belegering van Maastricht door Lodewijk XIV in 1673. Dat artikel alleen al, in jaarboek 1919, bevatte bijna 300 pagina’s tekst, vanuit veel bronnenmateriaal tot stand gekomen. Jammer genoeg werden de meeste bronnen in de begintijd niet vermeld, waardoor het wetenschappelijke gehalte gelijk een stuk minder wordt. En er zit erg vaak een stevig Rooms-Katholiek sausje overheen, want de geschiedenis van Limburg is doordrenkt met episoden waarbij volgens de schrijvers het katholieke geloof onder druk stond. Maar desondanks: meer dan 150 jaar lang is er vanuit deze vereniging gepubliceerd. En veel van de stukken, vooral uit de eerste jaren, zul je nergens anders vinden. Het is dus een unieke bron.

Kort geleden kocht ik deel 1 van deze jaarboeken, het jaarboek van 1864. Zo gauw ik hoorde dat het te koop werd aangeboden bij mijn favoriete boekhandel was ik er als de kippen bij. Nog net voordat een tweede gegadigde zich aandiende. En daarmee had ik alle boeken van meer dan 150 jaargangen! Een klein feestje, want ik was er al jaren naar op zoek. De meeste artikelen van die jaarboeken heb ik ook gelezen, alhoewel, de Franstalige moet ik zeggen niet of slechts moeizaam. Wel steeds genoeg om te weten wat er in het stuk staat. Er staan trouwens bij sommige artikelen ook enkele getranscribeerde Latijnse teksten, zonder vertaling. Ik heb 6 jaar Latijn gehad, maar die lees je niet zomaar weg… Ik heb van al deze artikelen een database gemaakt die op dit moment 1069 artikelen omvat, geïndexeerd op een aantal kenmerken en ik heb ze allemaal ook van een korte beschrijving van de inhoud voorzien. Zo kan ik makkelijk zoeken als ik over een onderwerp, stad, tijdperk enz. iets wil weten, of kan ik er een willekeurige zoekterm op los laten. Ik heb deze database online gezet.

Behalve het tegenwoordige LGOG was er een tijdlang nog een andere vereniging. Zij gaven het “Limburgs Jaarboek” uit. Dat jaarboek verscheen tussen 1894 en 1927. Ook daarvan bezit ik alle delen. In het algemeen zijn deze artikelen iets minder wetenschappelijk van opzet. Ook werden hier verhalen en gedichten in geplaatst. Soms erg leuk! De historische onderwerpen in deze jaarboeken zijn iets meer op Midden- en Noord-Limburg gericht, omdat het werd uitgegeven in Roermond. Maar ook hier zitten heel bijzondere artikelen bij, die daarna nooit meer ergens anders zijn verschenen. Ook deze artikelen plaats ik de komende tijd geleidelijk in dezelfde database.

Tegenwoordig dien je Engels te kunnen spreken en schrijven. Studenten aan de universiteit moeten zelfs als ze Nederlands studeren hun stukken in het Engels schrijven. En de voertaal wordt, dankzij de vele buitenlandse studenten, steeds meer het Engels. Ook in Maastricht. Toch geniet ik nog regelmatig van de Franse opschriften in Maastricht. Hotel La Bourse, hotel Bigarré, hotel Ducasque, Beaumont, Le Theatre, winkelcentrum Entre Deux, Ik ervaar deze namen als een verademing als ik uit de randstad kom. Ze hebben stijl en zijn elegant. Ik ben een eeuw te laat geboren….