Dinsdag had mijn vrouw een afspraak bij de huisarts en zou daarom later op haar werk komen. Zij werkt op een Montessori basisschool. Toen ze er later op die ochtend arriveerde sprak ze even met de juf die haar had vervangen.

– ‘Geweldig, die klas. Alle kinderen weten wat ze moeten doen. Ze gaan aan de slag, iedereen met iets anders, ze helpen elkaar.Eigenlijk heb ik niet veel meer gedaan dan hier en daar wat aan de kinderen gevraagd en verder heb ik 1,5 uur verbaasd om me heen gekeken. Ja, dit is echt Montessori-onderwijs. Het bestaat dus nog!’

Mijn vrouw vond het natuurlijk hartstikke fijn maar verwonderde zich tegelijk dat deze collega dat zo ervoer. Blijkbaar was dat niet in alle klassen zo. Ik heb ook meerdere malen in het verleden in haar klas gekeken op andere scholen en had die zelfde verwondering: wat een heerlijke sfeer, zelfstandigheid en bedrijvigheid. Op mijn verzoek heeft ze een tijdlang een website bijgehouden waar ze af en toe iets van haar ervaringen op zette. Dat doet ze al een hele tijd niet meer. Jammer, want ze vertelt mij nog steeds de meest fantastische verhalen. Je kunt die verhalen uit het verleden bekijken op www.rietjeblijdorp.nl

Jammer genoeg weet zij dat het echte Montessori-onderwijs de afgelopen tien jaar zwaar onder vuur is komen te liggen. Omdat de volgende dingen mis gaan: de directie is niet altijd meer Montessoriaans, er zijn steeds meer leerkrachten die het vak te weinig beheersen en tot slot: er is druk vanuit de maatschappij om resultaatgericht te werken. Lees: “kies een beproefde klassikale, methode, laat de kinderen met die methode werken en zorg dat de cito-scores omhoog gaan. Vast onderdeel: oefenen voor de cito.“ Dat alles is vooral prachtig voor de naam van de school op internet.

Mijn vrouw heeft ook les gegeven op de opleiding die nieuwe Montessori-leerkrachten aflevert. Onlangs hoorde ze dat deze opleiding verkort was tot slechts een jaar.  In haar tijd duurde die opleiding nog  maar liefst vier jaar!. Dit soort ontwikkelingen  lijkt haar voor de toekomst van dit soort onderwijs funest.

Waarom? Het Montessori-onderwijs is zo opgezet dat elk kind zich in eigen tempo allerlei stof kan eigen maken. Maria Montessori heeft in het begin van de twintigste eeuw materialen ontworpen die nog steeds fantastisch zijn. De kern bij die materialen is:

• Zorg dat de leerlingen zich focussen op een bepaald probleem of een leerstof-onderdeel.
• Geef ze de mogelijkheid tot variatie om lang te oefenen met dat materiaal.
• Het materiaal is zo van opzet dat je snel leert begrijpen wat je eigenlijk aan het doen bent.
• Ook is er een soort controle van de fout ingebouwd, zodat de kinderen het zelf merken als er iets  niet goed gaat.

De leerkracht moet niet alleen weten hoe je een materiaal aanbiedt, maar ook hoe je varieert, en vooral ook: hoe zit de totale leerlijn in elkaar. Wat is de beste volgorde, hoe kun je zo nodig versnellen of biedt je de juiste extra stof aan. Dat soort dingen leer je op de Montessori-opleiding.

De kern van het Montessori-onderwijs is de zogenaamde kosmische opvoeding: draag zorg voor je medeleerling, de volwassenen, en voor je omgeving. Vanaf de kleuterafdeling wordt dat geleerd: zorgen voor plantjes, dragen van materialen, of dingen als kasten afstoffen en servies afwassen. En de kinderen krijgen zo snel als kan een grote verantwoordelijkheid. Je ziet kleine kleuters trots met een dienblad met echt servies er op lopen. In de klas wordt er niet alleen achter het eigen tafeltje gewerkt, maar ook op kleedjes op de grond. Kinderen mogen door de klas lopen om iets dat ze nodig hebben te halen. Iedereen loopt zeer voorzichtig om die kleedjes heen. De combinatie van verantwoordelijkheid krijgen, vertrouwen krijgen en zorg leren geven maakt dat de kinderen zich snel goed gaan gedragen en dat pestprotocollen en dergelijke meestal niet nodig zijn.

Montessori leerkracht zijn vergt zo nogal wat van een juf of meester. Het is niet vanzelfsprekend dat alles vanzelf en goed gaat. Je moet vertrouwen leren geven door zelf ook vertrouwen te hebben in de kinderen. Je moet de kinderen erbij helpen dat ook zij veel vertrouwen in zichzelf en de ander krijgen. Ook leer je ze  hoe belangrijk het is dat je leert van fouten. Maar verder moet je je als docent veel dingen eigen maken. De klassenorganisatie is uitermate belangrijk, je moet goed leren observeren en analyseren.  Waar is welke hulp het beste?

Veel gaat er helaas steeds meer mis. De Montessori scholen kiezen er dan al snel voor om maar over te stappen op klassikale methodes. Het Montessori-materiaal ligt vervolgens ergens  te verstoffen als remedial teaching materiaal. De leerstof komt weer centraal te staan in plaats van het individuele kind. Voordat mijn vrouw op de huidige school is gaan werken heeft ze deze negatieve ontwikkeling in drie jaar tijd op drie verschillende Montessori scholen waargenomen. Doodzonde.

Intussen blijft men overal het wiel uitvinden. Ik las op internet dat er een experiment op een aantal scholen is met “Slimfit”. Een onderwijsconcept dat eveneens beoogt om het individuele kind centraal te stellen. Maar nu zonder klassen: Vier leerkrachten zijn verantwoordelijk voor de ontwikkeling van 80 kinderen. In een schoolgebouw met veelsoortige ruimtes die door de kinderen op verschillende manieren gebruikt kunnen worden. Ik heb het evaluatierapport gelezen dat na een aantal jaren is opgemaakt en door de regels heen merk je dat het niet allemaal rozengeur en maneschijn is. Er worden toch weer leeftijdsgroepen gecreëerd en in de ochtend wordt er gewoon klassikaal gewerkt, ’s middags pas volgens het vernieuwde concept. Alleen: beide concepten zijn in de kern tegenstrijdig. Ook zijn de leerkrachten niet geschoold en leren met vallen en opstaan hoe het zou kunnen of moeten werken. Een dapper initiatief maar ik heb behoorlijke twijfels.

Tot mijn grote verrassing kwam ik onlangs een tijdschrift tegen dat zo in de periode na de tweede wereldoorlog een tijdlang is uitgegeven. Het heet “Ons Heem”. Ik ben in het bezit van de 6^e en 7^e jaargang: 1957 en 1958. Het kernidee is: stel het individuele kind centraal, en schaf de klassikale methodes voor geschiedenis, biologie en aardrijkskunde af. Ontwikkel zelf je onderwijs vanuit je directe omgeving: “het Heem”.  Daarnaast kun je het Heem ook deels gebruiken voor rekenen en taal. Hoe kun je plattegronden maken van je school, laat de kinderen maar meten en tekenen. En hoe kun je als kind tabellen leren  lezen en hoe zou je deze zelf kunnen maken? Door de status van de bushalte om de hoek met de klas te gaan bestuderen! De kinderen gaan veel naar buiten maar er wordt ook veel in huis gehaald. Elk seizoen komt er een seizoenbakje dat samen met de kinderen wordt gevuld met allerlei onderdelen uit de natuur waar je over kunt praten en waarvan je de ontwikkeling kunt bestuderen. En wat vind je van de suggesties voor het samenstellen van  een winterboeket: mooie takken met knoppen, bladeren, takken met bessen, maiskolven, lisdodden, rietpluimen, enzovoort. Omdat het boekje op Zuid-Limburg is gericht lezen we ook wat er overwintert in de grotten en die grotten moet je dan uiteraard gaan bezoeken.  Ook wordt er een boswandeling beschreven met wat je daar niet allemaal kunt tegenkomen. En er is heel erg veel te vertellen over de vaderlandse geschiedenis vanuit je directe omgeving. Dat moet je als onderwijzer dan wel zelf ook weten of je eigen maken. Elke straat heeft zijn verhaal, soms alleen al door de naam. In het tijdschrift staan veel geschiedenisverhalen vanuit het Heem. In Limburg zijn er vanuit de geologische gesteldheid van de bodem  veel mogelijkheden om nog weer andere interessante dingen te laten ontdekken. En wat kun je ook nog leuke dingen doen met klei, steenkool, krijt…

Ik had nog nooit van het tijdschrift en de onderwijsbeweging die erbij hoort gehoord en weet niet hoe lang en hoeveel scholen hier mee hebben gewerkt. Maar ik vind de ideeën die ik las sympathiek.

Ik heb drie pagina’s die gaan over de methodische aanpak van hun onderwijsconcept gekopieerd. Veel ideeën zijn nog steeds actueel. Eigenlijk had ik best wel onderwijzer willen zijn in een school met dat concept..