Het onderwijs aan de Conservatoria in Nederland tussen 1970 en 2020.

In het voortgezet onderwijs zorgen de centrale eindexamens er voor dat er op zijn minst een zekere waarborg is met betrekking tot het niveau van een bepaald vak. Iets dergelijks was er vroeger ook in het hoger beroepsonderwijs. Ook hoe de studie was ingericht werd vaak van boven af bepaald. De Conservatoria gebruikten daarvoor het “blauwe boekje”. Hierin stond omschreven hoe de vakken afgesloten werden. Zo was er met betrekking tot gehoor- en solfège een onderscheid tussen eenstemmig, tweestemmig en driestemmig dictee. Als je hoofdvak fluit studeerde hoefde je slechts een enkele partij te kunnen onderscheiden. Studeerde je Muzikale vorming (Docent Muziek tweede graad) dan moest je tegelijkertijd ook een baslijn kunnen horen, net als iemand die piano studeerde. Studeerde je Schoolmuziek (Docent Muziek eerste graad) dan moest je ook nog een tussenliggende melodie kunnen reproduceren, net als organisten. Bij de eindexamens waren altijd externe gecommitteerden aanwezig. Dit soort regeltjes werd zo rond 1980 als behoorlijk achterhaald beschouwd. De conservatoria kregen ruim baan om hun onderwijs en examens naar eigen goeddunken in te richten. Het blauwe boekje werd afgeschaft. Na weer enkele decennia was er een complete wildgroei ontstaan. En toen kwamen de visitaties. Eens in de zoveel tijd werd een opleiding gevisiteerd. Dat had tot gevolg dat er koortsachtig voor werd gezorgd dat vooral de administratie op orde was voordat de visitatie plaats vond. Een negatieve visitatie leidde tot een opdracht tot verbetering en bezorgde de opleiding een slechte reputatie.

Maar er zijn nog steeds grote verschillen. Het gaat om niveauverschillen (bij sommige conservatoria wordt iemand die op een bepaalde plek is afgestudeerd niet eens aangenomen voor het eerste jaar), om inhoudelijke verschillen (de vakken die er geven worden kunnen heel verschillend zijn) of om cultuurverschillen. Met dat laatste bedoel ik: hoe wordt er les gegeven, wat is de visie op het toekomstige beroep, is het onderwijs dichtgespijkerd of is er veel vrijheid. Hier kom je soms al achter als je een open dag bezoekt, je proeft de sfeer, praat met docenten en studerenden en voelt iets van de cultuur van de opleiding.

Examens, blauwe boekje, visitaties: het gaat er vooral om dat de overheid die het onderwijs bekostigt weet of het geld goed besteed wordt. Of in ieder geval de illusie heeft dat het goed wordt besteed. Want er zijn dingen die nauwelijks te meten zijn. Zoals de cultuur van een opleiding. Wel zijn er tegenwoordig enquêtes die zowel de docenten als de studenten krijgen voorgeschoteld en waar je van alles iets mag vinden. Helaas zal de uitslag hiervan vooral iets zeggen over: is de organisatie op orde, of: zijn er genoeg studieplekken.  Als er heel schoolse dingen aangeleerd worden maar je hebt als student geen idee dat het ook anders zou kunnen dan slik je dat voor zoete koek. En elke inhoud wordt nu gelabeld. Wat moet je kennen en kunnen? Hoeveel tijd heeft een gemiddelde student daar voor nodig? Dat is zoveel studiepunten.

Mijn opleiding indertijd was in veel opzichten ronduit slecht, ondanks het blauwe boekje. In het blauwe boekje stond wel dat je vijf jaar lang muziekgeschiedenis kreeg bij hoofdvak Schoolmuziek, en die muziekgeschiedenis was ook nog eens onderdeel van het hoofdvak. Het gemiddelde eindexamenpunt werd er mede door bepaald. Dus je leerde goed Muziekgeschiedenis, het was immers de bedoeling dat je leerlingen in het voortgezet onderwijs de hogere cultuur kon bij brengen. Maar er stond in dat groene boekje niets over hoe de stage ingericht moest zijn, niet eens hoeveel uren je stage moest lopen. Nee, als onderdeel van je eindexamen hoefde je slechts één enkele les te geven op een middelbare school. Één goede les in elkaar flansen, daar kon je hoofdvakdocent je nog wel mee helpen. Bij die les zat ook een gecommitteerde. Als je geen al te gekke dingen deed was je voor dat onderdeel geslaagd. Zonder verder ooit voor de klas gestaan te hebben. O ja, je had ook nog enkele jaren pedagogiek en psychologie gehad, maar de docenten die die lessen gaven leken geen flauw benul te hebben van de lespraktijk. Mijn hoofdvakdocent Schoolmuziek heeft me trouwens nooit, geen enkele keer, bezocht als ik ergens stage liep. Mijn stageplekken heb ik zelf georganiseerd. Ik wilde weten of ik dat zou kunnen, les geven. Ik klooide maar wat aan en heb uiteindelijk dan maar ook besloten dat dit niet mijn beroep moest worden. Gelukkig waren er wel heel goede docenten voor bijvoorbeeld piano, zang, harmonieleer enzovoort.

Maar mijn redding was mijn tweede hoofdvak, het hoofdvak “theorie der Muziek”. En daar voelde ik me als een vis in het water. Doordat de opleiding Schoolmuziek zo’n puinhoop was ervoer ik veel ruimte om me met allerlei “andere” dingen bezig te houden. Ik bezocht lezingen, masterclasses, ging naar concerten, organiseerde met anderen een cultureel festival en proefde het leven van alle mogelijke kanten. Eigenlijk, dankzij die chaos bij Schoolmuziek ervoer ik een enorme vrijheid die bij mij persoonlijk goed werkte. Achteraf denk ik dat een opleiding allebei die aspecten moet hebben: een goede organisatie met gestructureerde lessen, maar tegelijk moet er genoeg vrijheid voor experimenteren zijn. De opleiding moet niet dichtgetimmerd zijn door al te vast omschreven inhouden, gekoppeld aan studiepunten. En dat is helaas in de loop van de tijd steeds meer gebeurd. Ik word op afstand al benauwd als ik zie wat er op dit moment van studenten Schoolmuziek verwacht wordt… Maar studenten zijn creatief: “hoe kan ik zo makkelijk mogelijk mijn benodigde studiepunten behalen?” Zo overleven ze het. Bepaalde aspecten van de “chaotische” zeventiger jaren-cultuur zou die opleidingen heel goed kunnen doen denk ik.