De krant Pravda (waarheid) werd opgericht door Lenin, met als doelstelling de vereniging van de arbeiders tegen de monarchie in Rusland. Het eerste nummer verscheen op 5 mei 1912 en het blad bereikte al snel een oplage van meer dan 130.000 exemplaren. Onder Lenin, tijdens het Stalin-tijdperk en ook daarna was de krant een propaganda-instrument van de Communistische Partij van de Sovjet-Unie. De krant werd zwaar gecensureerd en de hoofdredactie stond in nauw contact met de Sovjet-leiders in het Politbureau en Presidium van de Opperste Sovjet. De krant bracht de partijleider dagelijks op de voorpagina, ook wanneer er geen nieuwswaardige feiten waren en bij de Sovjetleiders werd in een artikel steeds opnieuw de complete aanduiding van hun functie genoemd. Dat maakte de Pravda tot een slecht leesbare krant. De Pravda was onmisbaar voor wie wilde weten hoe de vlag er in het Kremlin bijhing. Wanneer een prominent Sovjet-politicus niet of weinig werd genoemd betekende dat in de ogen van de “Kremlin-watchers” dat hij in politieke problemen was gekomen. De Pravda had censors die de teksten vooraf goed- of afkeurden. Het aantal verboden onderwerpen was groot: misoogsten, misdaad, alcoholmisbruik, statistieken over levensverwachting en geboortecijfers, godsdienst, de emigratiewensen van Russische Joden, economische problemen, de misdaden van politici, de Februarirevolutie in 1917, de werkelijke gang van zaken tijdens de Oktoberrevolutie, schaarste aan woningruimte en slechte bevoorrading van de winkels, dissidenten, bedrijfsongevallen, incidenten in de kernindustrie, sociale spanningen, de levensstandaard in West-Europa en Amerika, vliegtuigongelukken (tenzij er buitenlanders aan boord waren) en de censuur zélf stonden op de lijst van min of meer verboden onderwerpen.

Na de augustusstaatsgreep in Moskou liet president Boris Jeltsin op 22 augustus 1991 een decreet uitvaardigen waarmee de Communistische partij van de Sowjet Unie werd opgeheven en op al haar bezittingen beslag werd gelegd, inclusief op haar spreekbuis de Pravda. Er was daarna een aantal jaren vrij veel persvrijheid, maar de laatste jaren wordt deze opnieuw steeds verder ingedamd. Onder Poetin lijkt er weinig meer van die vrijheid over. Toen hij er vorig jaar slecht voor stond bij de peilingen voor de parlementsverkiezingen, is de censuur nog strenger geworden. De partij van Poetin won maar de verkiezingsuitslagen zijn waarschijnlijk sterk gemanipuleerd.

Hier in Nederland staat de krant en onze smartphone dezer dagen vol met foto’s uit het oorlogsgebied van de Oekraïne. Hoewel veel mensen enigszins ongerust zijn wanen we ons nog steeds relatief veilig. Vanuit een (vooralsnog) behaaglijk warm gestookt huis bekijken we vanaf de bank de oorlogsplaatjes. Dat deden we al eerder…

Lenin leefde in de tijd van de eerste wereldoorlog. Net als nu was Nederland ook in die tijd slechts toeschouwer. Terwijl er zich vooral in België en Frankrijk hartverscheurende taferelen afspeelden vergaapten wij ons aan de foto’s die dankzij de snelle ontwikkeling van de fotografie ons land bereikten. En we zetten er commentaar bij. Ik bezit twee jaargangen van de katholieke illustratie, een weekblad van katholieke huize. Het gaat om de jaren 1914 en 1915. De taal die men als bijschrift van de foto’s bezigt zou nu niet meer kunnen: “belangwekkende. interessante foto’s van de vernieling en verwoesting van Namen: wij brengen onze lezers hierbij een serie uiterst interessante foto’s uit het door de Duitschers bezette Namen, welke afkomstig zijn van Duitsche officieren.” Een deel van de foto’s is dus gemaakt door Duitse officieren, die natuurlijk vooral ook willen laten zien hoe welwillend de Belgische bevolking op hun aanwezigheid reageert, zoals bij deze foto uit Aalst.

Natuurlijk zijn er ook veel foto’s van verwoestingen te zien, zoals deze foto uit Antwerpen.

Omdat er geen echte gevechtsfoto’s te zien zijn worden dergelijke taferelen gewoon getekend. Hier van een gevecht in Lassigny

Vanuit Nederlands gezichtspunt was het vooral ramptoerisme, we vergaapten ons aan de ellende van anderen. Maar wat laat je zien, hoe worden de keuzes gemaakt? Elke geplaatste foto is een keuze. Hij wil iets specifieks tonen. Zo is dat nog steeds. Bloedende en huilende mensen zeggen ons meer over de oorlog dan de opsomming van de hoeveelheid doden en gewonden. Als er ergens in een dorp een bom is gevallen zou je de honderden huizen kunnen fotograferen die niet getroffen zijn en waar het leven doorgaat. Maar je laat natuurlijk dat ene getroffen huis zien. Als er ergens op het platteland een gewonde Russische soldaat wordt verzorgd door een boerin dan is dat een plaatje dat goed gebruikt kan worden voor in een Russische staatskrant. Het is bekend dat er op de sociale media al tijden foto’s staan die uit hun context zijn gerukt, stammen uit een totaal andere tijd of die zelfs bewerkt zijn, dit alles om de mensen in dit geval iets wijs te maken. Dat gebeurt al jaren en nu dus ook weer. In Rusland heette in de communistische tijd de staatskrant “Pravda”, de waarheid. Ik zou in deze tijd geen enkele krant meer de waarheid durven noemen. Maar zeker niet de Russische staatskrant.