“Welke grote vraag wilt u graag beantwoord zien door wetenschappers?” Deze vraag kunnen we stellen aan de wetenschapsredactie van de Volkskrant die met zes geselecteerde vragen van de zomer aan de slag zal gaan.

Dat prikkelt. Maar eigenlijk lees je al vaker over dergelijke grote vraagstukken, en worden er ook pogingen tot oplossingen aangereikt. Vandaag in diezelfde Volkskrant stond er een mooi artikel van journalist Guillaume Pitron, die is gespecialiseerd in de geopolitiek van grondstoffen. Voor de energietransitie zijn zeer kostbare aardmetalen nodig, een markt die China domineert. De mijnbouw om deze aardmetalen te delven is zeer vervuilend. Het is niet makkelijk om dat schoner te doen. In de omgeving van de mijnplaatsen is de grond verziekt door het vervuilde water en hebben duizenden mensen inmiddels kanker. Maar al die aardmetalen zijn hard nodig voor bijvoorbeeld zonnepanelen of accu’s van elektrische motoren. En vanwege de energietransitie zijn er steeds meer van die metalen nodig. Willen we af van kolen, olie en gas om de CO2-uitstoot terug te brengen dan zijn we zoals het er nu naar uitziet steeds meer aangewezen op die aardmetalen. De markt daarvan wordt gedicteerd door China die 75% van deze metalen levert. We kunnen proberen van het Russische gas af te komen maar we leveren ons dan wel uit aan China. En China kan ons dan net zo makkelijk in de kou zetten als Rusland dat nu doet. Guillaume Pitron suggereert dat we ook meer buiten China zullen moeten gaan delven, maar dan op een zo verantwoord mogelijke wijze, wat betekent dat de productie veel duurder zal zijn. En voor de energie opwekking is voorlopig kernenergie een relatief goede oplossing. De milieuschade is veel minder dan die ontstaat bij het uitgebreid delven van kostbare aardmetalen. En verder is het belangrijk, (een open deur), dat mensen stoppen met het overbodige gebruik van energie. Het langer rijden in een tweedehandsauto blijft voor het milieu beter dan het overstappen op een elektrische auto waar bij de bouw veel van die aardmetalen nodig zijn. Aldus Guillaume Pitron.

Dit soort gedachtes zouden bij een lange termijnstrategie van Nederland, of liever nog Europa, of liever nog de hele wereld, een grote rol moeten spelen. Afgelopen september werd onze gasketel schoongemaakt tijdens een jaarlijkse onderhoudsbeurt. De monteur liet ons enkele dingen zien die betekenden dat de ketel waarschijnlijk hooguit nog enkele jaren te leven heeft.
-‘Dan moeten we daarna misschien overstappen op een elektrische warmtepomp?’
-‘Dat waag ik te betwijfelen’ was zijn antwoord. ‘Ik denk dat het nog zeker tien jaar duurt voordat het echt lonend gaat zijn.’

Lonend gaat zijn, dat is voor de monteur een kosten-baten-plaatje. Maar hoe zit het met het milieu? Als alles elektrisch is zal ons huis geen gas verbranden en dus ook geen CO2 uitstoten. Maar hoeveel stoot een moderne gasketel uit? En dat met de wetenschap dat elektriciteit voor het grootste deel gemaakt wordt door het verbranden van kolen en gas. Dus indirect komt die CO2 dan alsnog in de atmosfeer terecht is mijn gedachte. Pas als we compleet kunnen overschakelen op groene energie, dan wordt het pas echt lonend. Maar: voor die groene energie zijn heel veel kostbare aardmetalen nodig. En met dat in gedachte denk ik dat we ons alsnog achter onze oren moeten krabben als particulier, maar vooral ook als Nederland. Ook de prachtige aardgasleidingen die door heel Nederland lopen, moeten we die opgeven? Na enige aanpassing kunnen de leidingen ook gebruikt worden voor het transport van waterstof. Waterstof kan in een elektrolysefabriek (omzetten van elektriciteit in gas) eenvoudig worden geproduceerd uit water en elektriciteit, en voor enorm veel doeleinden worden gebruikt – als brandstof voor voertuigen, als toevoeging in het aardgasnet, als grondstof in de industriële processen van raffinaderijen en staalfabrieken, voor de productie van meststoffen en in veel andere sectoren. Op de middellange termijn kan waterstof worden gebruikt als brandstof in elektriciteitscentrales. Als transportmiddel zullen de hoofdleidingen van het aardgasnet waarschijnlijk nog heel lang nodig zijn, nu voor aardgas, gemengd met biogas, daarna dus voor het transport van waterstof. Voor de particulier zal op de lange termijn het gas waarschijnlijk verdwijnen en zal hij het dus vooral met stroom moeten gaan doen die rechtstreeks is opgewekt door zonnepanelen, wind, kerncentrales en door de verbranding van waterstof. Maar: Ik denk dat de monteur gelijk heeft. Hier gaat nog zeker tien jaar over heen. Hopelijk houdt de ketel het nog even. Kunnen we er nog even over blijven nadenken…