Enkele jaren geleden kocht ik voor 25 euro een kromgetrokken stukje leisteen. Maar dan wel een stukje leisteen met certificaat! Het komt van het dak van een kerk. Het stukje steen heeft maar liefst 1000 jaar op hetzelfde dak gelegen. Bij de restauratie van de Onze Lieve Vrouwe basiliek van Maastricht is de oude dakbedekking van leisteen vervangen. Na 1000 jaar mocht dat wel een keer…. Je kon toen zo’n oud steentje kopen als bijdrage in de restauratie.

Wat heeft dat stukje steen niet allemaal meegemaakt. Dat probeer ik me voor te stellen terwijl ik het af en toe uit het doosje haal en het door mijn handen laat glijden. De huidige kerk werd vanaf het jaar 1000 gebouwd op de plaats van een eerdere veel kleinere kerk. De huidige oostcrypte zou daar wel eens het restant van kunnen zijn. Waarschijnlijk is op dezelfde plaats zelfs al bebouwing geweest vanaf de Romeinse tijd. In die tijd was daar het centrum van het Romeinse ommuurde garnizoenskamp. Misschien stond er een tempel. Er zijn nooit opgravingen gedaan onder de huidige kerk. Wel vlak er naast, onder hotel Derlon. Daar zijn veel voorwerpen uit de Romeinse tijd aangetroffen. In de kelder kun je ze zien in een permanente tentoonstellingsruimte,  waar de gasten ook ontbijten. Je ziet er Romeinse beelden, resten van de bestrating, bouwfundamenten en meer. Het is vrijwel zeker dat dergelijke restanten ook onder de Onze Lieve Vrouwe basiliek te vinden zijn. De voorloper van de huidige basiliek was een kerk die eeuwenlang bisschopskerk is geweest, totdat Hubertus het bisdom van Maastricht naar Luik verplaatste rond 700. De Onze Lieve Vrouwe kerk bleef toen een soort dependance van Luik.
Rond het jaar 1000 begon men de huidige kerk te bouwen en in de twaalfde eeuw werd ze verder uitgebreid en werd de mooie absis gebouwd. Een rondgang van twee verdiepingen met zuilen, voorzien van kapitelen. Hierop zie je afbeeldingen van bijbelse taferelen, die allemaal nog bewaard zijn, door Cuypers eind negentiende eeuw gerestaureerd. Je kunt ze helaas alleen maar op afstand zien en dan ook alleen nog maar als de absis verlicht is. (Tijdens diensten, of als je zelf voor 50 cent enkele minuten de verlichting activeert). Ik heb de kapitelen een keer van dichtbij kunnen zien bij een rondleiding.

Er zijn binnen in de kerk nog enkele dingen die me steeds weer raken. Allereerst, gelijk links, nog in de Mérode kapel, zie je een stenen reliëf met de zogenaamde “eed op de relieken”. Deze afbeelding stamt uit de twaalfde eeuw. De kerk werd ook voor wereldlijke zaken gebruikt, de pachters van het kapittel kwamen jaarlijks langs om de balans op te laten maken. Voor ze over de opbrengst van de landgoederen met de deken van het kapittel overleg pleegden moesten ze een eed afleggen. Er was aan de oostkant van de kerk een kleine ruimte die daarvoor gebruikt werd die je van buitenaf kon bereiken. Dit reliëf is afkomstig uit die ruimte.

Ga je vanuit de kapel met het beeldje van Maria Sterre der Zee de deur van de kerk binnen, dan zie je gelijk rechts een van de mooiste beeldhouwwerken van Christoffel die ik ken. Christoffel is een van de noodhelpers. Als je hem groet zul je die dag geen plotselinge dood hebben. Dat kun je dus voor elkaar krijgen door dagelijks ter kerke te gaan en Christoffel te groeten. Christoffel, of Christophorus (Christusdrager) is de heilige die bekeerd werd toen hij als reus een keer een last op zijn schouders voelde die zo zwaar was dat hij dat niet kon verklaren. Deze last voelde hij bij het overzetten van een kind over een rivier. Het bleek dat hij Christus op zijn schouder droeg en daarmee de last van de hele wereld. Dit werd gezien door een kluizenaar die het wonder gadesloeg vanuit zijn boomhut aan de rand van de rivier. We zien de reus met op zijn schouders Christus en de kluizenaar in de boomstam. De kunstenaar gebruikt hiervoor tegelijk de boomstam die Christoffel gebruikte om door de rivier te waden. Jan van Steffeswert is de beeldhouwer. Een voor mij zeer groot kunstenaar van rond 1500 die veel werken maakte voor een groot deel van het Maasland. In het Bonnefanten museum is meer van hem te bewonderen.

Aan de buitenkant van de kerk valt het enorme westwerk op. Een imposante muur die lijkt op die van een vesting. Daarin zijn nog stenen verwerkt uit de Romeinse tijd. Het is het oudste deel van de kerk.. Dit westwerk komt uit op het Onze Lieve Vrouwe plein. Sommige mensen zeggen wel: het gezelligste plein van Nederland. Dat plein was vroeger veel kleiner. Vooral doordat in de veertiende eeuw een parochiekerk naast de kapittelkerk werd gebouwd, de Nicolaaskerk, die een groot deel van het huidige plein in beslag nam. Op een tekening van “van Gulpen” kun je de situatie zien hoe hij eeuwen geweest is. Ook op de maquette uit 1745 zie je hoe het plein er uit heeft gezien zo van 1342 tot 1838. Na de Franse tijd is deze kerk afgebroken en toen is de huidige situatie gerealiseerd.

Mijn leisteen heeft tot voor kort al die veranderingen overleefd. Hij heeft meegemaakt hoe Bernardus van Clairvaux op het plein in de twaalfde eeuw preekte en opriep tot een kruistocht. Hij heeft meegemaakt hoe eeuwen lang processies werden gehouden en pelgrims de kostbare relieken kwamen aanschouwen. Hij heeft de beeldenstorm meegemaakt en de vele belegeringen en innames door vijandelijke troepen. Hij heeft moeten gedogen hoe Fransen de kanunniken verdreven en de kerk tot paardenstal degradeerden. En hoe vanaf 1837 de kerk in plaats van kapittelkerk parochiekerk werd van dat deel van de stad. Hoe de laatste jaren nog steeds veel pelgrims de kerk bezoeken, vooral vanwege het beeldje uit 1410 van de Sterre der Zee, dat er overigens pas sinds 1837 jaar wordt bewaard.

Nu zit de leisteen in een doosje bij mij thuis. Nieuwe leistenen, nog met een onbelast geheugen, bedekken de prachtige kerk. Wat zullen zij nog meemaken?