Voor het gordijn open gaat hoor je al een hele tijd hoe er op het podium een piano wordt gestemd. ‘Daar zijn ze ook laat mee’ is je eerste gedachte. Dan gaat het gordijn open en ja hoor, de piano wordt nog steeds gestemd. Het hoort bij de voorstelling weet je nu zeker. Heel subtiel komen er tijdens het stemmen en testen van de intervallen flarden kerstliedjes. Geniaal gedaan en tegelijk hilarisch. De stemming zit er in. “de kerststemming.” Freek lijkt elk jaar beter te worden. Behalve zijn geweldige theatrale vondsten, timing, humor, aankleding is er ook nog de diepgang die je bij de meeste collega’s mist of ze komt bij hen voor mij vaak gezocht over. We weten na gistermiddag veel meer over zijn familie en kerstgewoonten maar vooral ook schildert Freek de Jonge weer raak wat de kerngedachte van deze kerstmis zou moeten zijn. Daar kan geen enkele preek tegenop. Zijn vader, predikant, zou er alsnog trots op worden. Op die momenten was de zaal dan ook, zoals ook Freek opmerkte, muisstil. Een keer was ik echt ontroerd en biggelden er enkele tranen over mijn wangen. Misschien was ik wel de enige in de zaal. Hij zong het liedje “mijn vader gaat op stap” van Toon Hermans, dan wel op zijn eigen manier, maar ik voelde de eer die hij bewees aan zijn al lang overleden voorganger. Die eer was welgemeend en dat ontroerde me.

Freek de Jonge werd lang geleden gezien als de rivaal van Youp van het Hek. Behalve dat je dan appels met peren vergelijkt is er ook een groot mentaliteitsverschil. Freek is een theaterbeest, Youp is een cabaretier. Maar de diepgang en echtheid van Freek staan in schril contrast met de gemaakte grappen en grollen van Van het Hek, die bij mij alleen maar weerzin opwekken. Ook daarin behoor ik waarschijnlijk tot de minderheid.

Ik moest denken aan het boek dat ik net aan het lezen ben. “Het Kraus-project” van Jonathan Franzen. Karl Kraus stond voor Franzen en ook voor mij op eenzame hoogte in het Wenen van de eerste decennia van de twintigste eeuw. Als schrijver maar vooral ook als iemand die kritisch naar zijn eigen tijd kon kijken. Hij kon niet alleen erg goed schrijven maar hij trad ook op in theaters en wist daar iedereen te betoveren. Maar de meeste mensen moesten niets van hem hebben en kwamen dan ook niet naar zijn voordrachten. Hij was zowat de enige die de naderende catastrofe van de eerste wereldoorlog zag aankomen en door zijn geschriften hoopte hij de publieke gedachte de juiste kant uit te sturen. Tevergeefs zoals de geschiedenis ons geleerd heeft.

Jonathan Franzen heeft drie essays van Kraus vertaald. Ze lijken erg tijdsgebonden doordat er talloze figuren in voor komen die wij niet meer kennen maar in de intellectuele kringen van Wenen wist iedereen over wie hij het had. De vertaalde essays zijn daarom voorzien van voetnoten. Deze zijn minstens net zo interessant als de essays zelf. Franzen legt uit in welke context alles gelezen moet worden, vertelt meer over de mensen van die tijd maar vertelt ook heel veel over zich zelf en trekt ideeën door tot deze tijd. Waar Kraus Heinrich Heine onder vuur neemt, zo moeten bij Franzen John Updike en Philipp Roth het ontgelden. Maar dat met tegelijk de nodige zelfspot. De hoeveelheid tekst van de voetnoten van Franzen is overigens minstens vier keer zo veel als de originele tekst van Kraus.

Toch is ook Jonathan Franzen denk ik, ondanks de voetnoten, nog moeilijk te lezen voor wie niet al veel af weet van het Wenen van toen. Freek de Jonge is zich bewust van het feit dat er veel dingen en termen in zijn voorstelling voorkomen die niet iedereen kent. Hij legt op een grappige manier alles waarvan hij vermoedt dat mensen dat niet kennen uit. Zoals “de kam” van de viool waarmee hij gaat strijken. Zie het als zijn voetnoten. Ik heb gelachen, was ontroerd, heb genoten en ben aan het denken gezet. Wat wil je nog meer!