Karel de Grote droomde er van om een groot Christenrijk te stichten. Een van de manieren om dat voor elkaar te krijgen was om overal abdijen te stichten. Dit moesten tempels van Christelijke deugd en wijsheid worden van waaruit de omgeving verder gekerstend kon worden. Vanuit Spanje was vanaf het begin van de achtste eeuw de Islam snel naar het noorden opgerukt, tot in Zuid-Frankrijk. Bij de slag bij Poitiers werden grote gebieden door Karel de Grote heroverd en werd het kalifaat tot achter de Pyreneeën terug gedrongen. De Pyreneeën moesten nu een buffer vormen. Hier werden niet alleen allerlei vestingen gebouwd, maar ook versterkte abdijen gesticht. Een van deze abdijen was de abdij in Cuixa. Hoog in de bergen, aan de voet van de Pic du Canigou, zou de aartsengel Michael, die de duivel versloeg, nu waken over deze abdij: Saint Michel de Cuixa.

De abdij is gesticht tussen 864 en 869. Je kunt hem pre-Romaans noemen. De Catalaanse handwerkslieden die hem bouwden waren bekend met de bouwwerken van de nabijgelegen moskeeën. Ook nu nog zie je in de kerk en in de crypte met name in de vorm van de hoefijzervormige bogen deze invloed terug. 

Het klooster zelf is ten tijde van de Franse revolutie deels verwoest, maar de kerk en de kloosterkruisgang zijn grotendeels gespaard gebleven.  De kerk had oorspronkelijk twee symmetrische klokkentorens, daarvan staat er nog een overeind.

De oorspronkelijke monniken zijn in 1793 verdreven maar in 1919 vestigde zich de orde van Cisterciënzers er weer. Vanaf 1950 is de kerk gerestaureerd en met name de laatste 30 jaar is er na een uitgebreid onderzoek door specialisten werk van gemaakt om zoveel mogelijk de originele pre-romaanse elementen te herstellen.

De eerste abt die we van naam kennen, Garin, is afkomstig van een klooster uit Bourgondië, gelieerd aan Cluny. Zo komen ook de invloeden van Cluny hier in de Pyreneeën terecht. Zoals gebruikelijk beheren abten in die tijd meerdere kloosters. Garin wordt abt van zowel een klooster in Haute Garonne, twee kloosters in Aude en in 943 wordt hij dan ook nog de abt van het klooster in Cuixa. Hij is zeer invloedrijk, staat zowel in contact met keizer Otto II als met paus Sylvester II. Hij bemiddelt in Venetië om ook deze stad weer onder invloed van de Duitse keizer te brengen om zo weer een eenheid te kunnen bewerkstelligen. De Doge van Venetië, Pietro Orseolo,  gaat met hem mee naar Cuixa, waar hij komt te overlijden. Het oorspronkelijke, nu lege graf in de kruisgang nabij de ingang van de kerk, is nog bewaard gebleven. Garin zelf sterft omstreeks 1000.

Het gouden tijdperk van kerk en klooster is de periode 950 tot 1200. Er wordt een scriptorium gevestigd. Een Evangelarium uit die tijd is nog bewaard gebleven. Maar het meest opvallende zijn de talrijke kapitelen met name in de kerk. Deze dateren uit de periode 1150-1175. Toen de kerk in de negentiende eeuw verwaarloosd werd zijn de kapitelen daar weggehaald en een rijke Amerikaan kocht de helft op in het begin van de twintigste eeuw. Het vormt nu een van de pronkstukken van de middeleeuwse afdeling van het Metropolitan Museum in New York.

https://maps.metmuseum.org/galleries/cloisters/1/007

De rest raakte verspreid over meerdere plekken in Zuid-Frankrijk. Tijdens de restauratieperiode zijn meer dan 50 kapitelen terug gevonden, opgekocht en deze zijn nu grotendeels te bewonderen als onderdeel van de kruisgang. Helaas niet meer in de originele context of volgorde, maar als losse objecten. Het voordeel is dat ze daar veel beter te zien zijn als op hun oorspronkelijke plek in de kerk. Maar ze hadden een functie, gelieerd aan de plaats in de kerk. Aan de hand van vergelijkbare sculpturen, zoals die in de Servaaskerk van Maastricht en de O.L.V. kerk ook in die stad, kun je proberen om iets meer van de betekenis te weten te komen. Er is nog steeds bij veel beelden onduidelijkheid over wat er mee bedoeld werd. Bijbelse taferelen zijn het makkelijkste, maar de beelden met duivels, monsters en mensen die deze bedwingen of zich juist in de greep ervan bevinden blijven vaak raadselachtig. In de Servaaskerk bevinden die zich in het westelijke deel van de kerk, waar later ook vaak afbeeldingen van het laatste oordeel te zien waren. Het lijkt dus waarschijnlijk dat je deze afbeeldingen vooral als waarschuwingen voor de invloed van de duivel moet zien. Waar je samen met de aartsengel Michael tegen zult moeten vechten.

Naast de kapitelen zijn er nog enkele sculpturen uit die tijd te zien. Bijzonder mooi is een beeldhouwwerk van Maria met kind, ook uit de twaalfde eeuw,  met nog de originele polychromie.

De toren wordt vaak getoond als voorbeeld van pre-romaanse bouwstijl: tweelingvensters, vertikale banden, zich herhalende symmetrische elementen.

Heel bijzonder zijn ook enkele geschilderde fragmenten uit de tiende eeuw, duidelijk gemaakt vanuit een byzantijnse invloed. Bekend is dat de Ottoonse keizers uit die tijd nauwe banden onderhielden met de byzantijnse keizer.

Een overzicht van alles wat je kunt vinden in deze abdij is te zien in het volgende filmpje dat ik maakte. De muziek die je hoort is gezongen door de Cisterciënzer zusters van het klooster in Boulaur in Zuid-Frankrijk.

Over het iets jongere, nabijgelegen klooster van Saint-Martin-de-Canigou kun je hier meer lezen.

Nog meer Romaanse kunst: