Het Monteverdi Kamerkoor Utrecht geeft zondag 11 en zondag 25 juni een concert waarbij de hoop van de twintigste eeuw centraal staat: “The American Dream”. Deze droom, dat zijn natuurlijk de Verenigde Staten van Amerika, het  land dat open stond voor emigranten en vluchtelingen en dat elke droom van al die nieuwkomers tot waarheid kon maken. Hoe anders kijkt men nu tegen die nieuwkomers aan… Er wordt muziek gezongen van veel componisten. Van Samuel Barber tot Cavendish.  http://www.monteverdikamerkoor.nl/pages/americandream2017.htm

De twintigste eeuw heeft ook een zeer donkere kant met als dieptepunten de eerste en tweede wereldoorlog. Over deze donkere kant gaat het programma van het LSKO Collegium Musicum, gisteren in de Prinsekerk in Rotterdam  morgen in de stadsgehoorzaal van Leiden. Twee componisten staan daarbij centraal: Britten en Shostakovich.
http://www.collegiummusicum.nl/concerten/agenda/

Ik was gisteren in de Prinsekerk, een mooie kerk vlak achter het centraal station van Rotterdam.  In een wijk met veel vooroorlogse woningen met mooie gevels en glas-in-loodramen. En een kerk die geschikt is om een podium te creëren dat zowel een groot koor als een groot orkest kan herbergen. Met een indrukwekkend aantal zangers van maar liefst 76 studenten werden drie grote koorwerken van Britten en Shostakovich gezongen. Daarnaast hoorde je ook het kleinere kamerkoor. Een zeer inspirerend concert. En een goede kwaliteit van de uitvoeringen. Bij het orkest waren flink wat conservatoriumstudenten ingehuurd. Dat mocht ook wel bij deze virtuoze muziek.

Maar ik wil iets langer stilstaan bij het deel na de pauze: een uitvoering van de tiende symfonie van Shostakovich, een werk van bijna een uur lang.

Shostakovich is een meester in het orkestreren. Hij weet perfect hóe kleurcontrasten te maken, wáár pizzicati te gebruiken, hóe snerpende effecten en donkere ronkende geluiden uit een orkest te halen. Daar alleen al kun je dus van genieten. Maar dan het verhaal in de muziek. In de toelichting wordt verteld hoe in het vlammende tweede deel, een soort scherzo, de waanzin van Stalin wordt uitgebeeld. En hoe in het derde deel een soort ego-document wordt neergezet: zijn eigen naam in noten: D-Es-C-B. Je hoort op een gegeven moment steeds: shos-ta-ko-vich. Zoals Bes-A-C-B bij Bach. Later gevolgd door de naam van de vrouw op wie hij verliefd was in lange noten: E-B-E. En hoe in het vierde deel gejubeld wordt om de dood van de tiran Stalin in een deel met een majeurtoonsoort. Zeer nadrukkelijk horen we op het einde weer zijn eigen naam en dan komt er nog een Beethoviaans slot met een eindeloos lange slotzin en stevig neergezette slotakkoorden.

Dit allemaal is goed te horen en de vorm is ook steeds goed te volgen. Toch word ik er niet koud of warm van. Hoe komt dat nu toch? Het komt niet door het spel van al die jonge mensen want dat was gewoon goed. Het komt door de muziek. Ik herken de variatietechnieken van Shostakovich, hoe hij dingen aan elkaar lijmt. En ik proef daarbij steeds iets onechts. Ik  vermoed dat dit erg persoonlijk is. Voor mijn gevoel speelt hij voortdurend leentjebuur bij andere componisten als Bela Bartok. Maar bij Bartok zit ik altijd op het puntje van mijn stoel en word ik meegesleurd.  Bij de orkestwerken van deze componist, zoals het stuk voor strijkers, slagwerk en celesta, of  het concert voor orkest, zit ik voortdurend te genieten. En al helemaal bij zijn zes strijkkwartetten, met name bij het vierde en zesde. Ik laat twee fragmenten horen. Het eerste is het begin van het derde deel van de tiende symfonie van Shostakowich, waar zijn eigen naam wordt geïntroduceerd.  Een soort thema met variaties. Uit 1953. Gevolgd door het begin van het derde deel van het concert voor orkest van Bartok uit 1943, eveneens een thema met variaties.