De film Jesse Klaver mocht niet uitgezonden worden. Bang dat de rechtse propagandamachine de publieke omroep in een kwaad daglicht zou gaan stellen besloot men tot zelfcensuur. Vorig jaar mocht de zomergast Rutte een half jaar voor de verkiezingen wel een hele avond zich zelf zo gunstig mogelijk op de kaart zetten. De linkse lobby bleek minder krachtig dan de rechtse, de publieke omroep pleegde toen geen zelfcensuur.  In de Volkskrant staat vandaag een uitgebreid artikel over de censuur in China, waar elk mogelijk dissident geluid steeds meer in de kiem wordt gesmoord en het hele onderwijsprogramma vanaf vandaag met nieuwe boeken helemaal volgens de strengste communistische ideologie is vormgegeven.

Dit alles kan op de lange duur verstrekkende gevolgen hebben. Kijk maar naar ons eigen verleden. Censuur is ook hier lang vanzelfsprekend geweest. Toen Nederland zich los had gemaakt van Spanje, eind zestiende eeuw, begon er een intensieve propagandacampagne, vooral gericht op de verheerlijking van het protestantisme en het zwart maken van alles wat paaps was. Niet welgevallige boeken kwamen op de censuurlijst en uitgevers of boekhandelaren die zich er niet aanhielden werden zeer zwaar bestraft. Na enkele generaties was de calvinistische cultuur al tot basis geworden van het algemene denken. Intussen wist vanaf ongeveer 1580 de katholieke kerk in de Zuidelijke Nederlanden, maar ook in Noord-Brabant en Limburg zich onder het Spaanse regime te handhaven. Ook hier deed al snel een uitgebreide propagandamachine zijn werk.  En ook hier weer kwamen er strenge censuurlijsten. De contrareformatie en de scholen en universiteiten die helemaal in die geest het nieuwe onderwijs verzorgden leverden de bestuurders af. Deze zorgden er voor  dat alles overal werd nageleefd in de goede katholieke geest. Dat deden ze zo grondig en diep dat toen Frederik Hendrik zo’n halve eeuw later eerst Noord-Brabant en later ook delen van het huidige Limburg veroverde het katholieke denken daar al zo sterk was ingeburgerd, dat het er bijna niet meer uit te slaan was. Zelfs het verbieden van de diensten in de kerken, welke massaal werden overgedragen aan de protestanten, mocht nauwelijks baten. Om een en ander bestuurlijk te kunnen runnen werd er een elite uit Holland gehaald, er waren nauwelijks Brabanders of Limburgers te vinden die zich bekeerden en zich er voor wilden lenen.  Stemrecht werd de burgers van deze nieuwe grenslanden ontzegd, alhoewel daar vooral ook een economische reden aan ten grondslag lag. De textielindustrie van Brabant mocht niet concurrerend worden met die van Leiden…

We noemen Hollanders nog steeds een koopmansvolk. Mensen die zich snel en flexibel kunnen aanpassen, als het maar geld kan opleveren. Maar de grootste handelsstad van de zestiende eeuw was Antwerpen. De mentaliteit in die stad zal niet zoveel anders zijn geweest dan die in Amsterdam. Nu ervaren we wel degelijk een behoorlijk verschil. De Hollandse kooplieden zijn doordrenkt met een calvinistisch sausje, zo van: doe maar gewoon en zunig. De Antwerpenaren hebben het katholieke sausje behouden en dat  heeft zich zelfs onder invloed van de contrareformatie versterkt. Processies, katholieke feestdagen, biechten en er daarna weer op los leven. Na de Franse tijd mocht dat ook weer in steden als Den Bosch en de katholieke emancipatiebeweging van de negentiende eeuw startte een enorm propaganda-offensief om de aloude “waarden” ook daar weer in ere te herstellen.

In deze tijd lijken godsdienstige tegenstellingen binnen het Christendom hun beste tijd gehad te hebben. KRO en NCRV zijn versmolten tot KRO-NCRV. RKK en IKON zijn opgeheven. Toch zijn de culturele verschillen nog vrij sterk, alhoewel ze denk ik steeds meer zullen vervagen. Er zijn talloze factoren die ik niet genoemd heb, die er mede voor gezorgd hebben dat er culturele verschillen zijn ontstaan tussen Noord en Zuid. Maar ik denk dat de basis is gelegd, niet alleen in politieke zin in de periode 1580-1630, maar ook vanuit de propaganda- en censuurmachines in die tijd. En dat alles is nog steeds merkbaar.

Hoe het in China zal gaan moeten we afwachten.  Als de propagandamachine daar goed blijft werken zullen de Chinezen van de toekomst een trots volk zijn dat ver af staat in denken van de mensen in het Westen. Wat zal de beste houding zijn van westerse wereld? Ik denk dat dialoog en vooral culturele uitwisselingen hoog op de agenda moeten staan. Wederzijds respect en bewondering. Want het Westen is absoluut niet zaligmakend, in veel opzichten zelfs het tegendeel. En laten wij blijven zoeken naar de echte basiswaarden van een goede samenleving:  zelfkennis en respect voor de ander. Laten daar de oude Chinese wijzen nu juist veel van af weten..