‘Onze zon gaat ontploffen’. De presentator herhaalde zijn woorden. De ongeveer 12 kinderen in de zaal lagen aan zijn lippen. “Wij gaan dan op in de zon. De zon wordt dan zo groot dat de hele aarde wordt opgeslokt’.

Elke ster komt ooit aan zijn einde. Afhankelijk van een aantal factoren kan dat op verschillende manieren gebeuren. De meest voorkomende is dat de ster verandert in een supernova en daarna verder inkrimpt. Als een ster supernova wordt dan is dat een spectaculair verschijnsel. Als uit het niets verschijnt er een soms ongelooflijk heldere bal aan de hemel die na een aantal dagen of weken weer verdwijnt. Historische waarnemingen werden o.a. in de elfde eeuw gedaan.

Op wikipedia lezen we: na een supernova kan van de ster een zogenaamde neutronenster overblijven: een klein, superzwaar lichaam, of als de massa daar groot genoeg voor was, een zwart gat, een lichaam zo zwaar dat zelfs licht niet kan ontsnappen aan zijn zwaartekracht. De lagen van de ster die bij de explosie worden afgestoten, worden na enkele jaren voor telescopen zichtbaar als een zich uitbreidende nevelvlek, de supernovarest. Een voorbeeld is de Krabnevel, die ontstaan is bij een supernova die werd waargenomen in het jaar 1054. Maar met een telescoop kun  je hem nog lang daarna toch nog zien.

Een dergelijk restant heb ik gisteravond met de grootste telescoop van Nederland, die van het planetron van Dwingeloo, gezien. Ik heb dezelfde afbeelding op internet niet terug gevonden maar ik vind het toch leuk om een vergelijkbare afbeelding te tonen.

Het planetron van Dwingeloo heeft enkele zeer bekwame mensen in dienst die de presentaties verzorgen. Er is een grote ruimte waar je zelf van alles kunt zien wat met ruimtevaart, planeten, sterren en ga zo maar door te maken heeft. Ook zijn daar leuke animaties en films te zien.

Maar een eerste hoogtepunt is de presentatie in de grote theaterkoepelzaal. In een uur tijd wordt je via zon en maan geleid naar het zonnestelsel, melkwegstelsels en melkwegclusters totdat je uiteindelijk uit komt bij waarnemingen van de Hubble telescoop. Hij heeft in 2012 opnamen gemaakt van gebeurtenissen die plaats vonden slechts 0,4 tot 1 biljoen jaar na de oerknal.  De oerknal zelf vond 13,7 biljoen jaar geleden plaats, dus we zijn door middel van deze foto’s relatief gezien vlak bij het begin van deze oerknal. De Hubble telescoop fotografeerde tot in detail een klein ruitvormig stukje aan de hemel en keek op die manier dwars door ons huidige melkwegstelsels en naburige melkwegstelsels heen naar heel erg ver verwijderde  melkwegstelsels. Of ze er nu nog zijn is maar zeer de vraag, waarschijnlijk niet. Het licht van deze stelsels is biljoenen lichtjaren geleden uitgezonden!

Hieronder zie je bij XDF het ruitvormige deel van de hemel welk de Hubble fotografeerde. Ter vergelijking zie je de maanbol zoals die aan de hemel kan staan.

Hier onder zie je dat de foto met de melkwegclusters die Hubble fotografeerde objecten bevat waarvan het licht van 0,4 tot 1 biljoen jaar na de oerknal is uitgezonden.

Bij deze presentatie zag je daarna de sterrenhemel zoals hij er op dit moment in Nederland uitziet, geprojecteerd op de koepel, maar tegelijkertijd  zoals je hem in werkelijkheid nooit zult zien. Je zag namelijk ongelooflijk veel sterren, en het verschil in magnitude (sterkte) was helaas (vond ik persoonlijk) niet goed genoeg zichtbaar gemaakt. Daardoor vielen de meest heldere sterren te weinig op en was het ook moeilijk om de bekende sterrenbeelden te herkennen. Het zou wat mij betreft veel beter zijn geweest als de hoeveelheid sterren die geprojecteerd werd meer beperkt was gebleven en iets meer met de realiteit, zeker met die van Nederland, overeen zou zijn gekomen. Maar goed, desondanks was het heel mooi en leerzaam. Ook omdat deze virtuele sterrenhemel in de tijd “vooruit gedraaid” kon worden. Je zag dan hoe de Poolster op zijn plaats bleef staan maar de rest van de sterren daaromheen bewoog. Je zag feitelijk de draaïing van de aarde om zijn as. Daarna werden er nog een aantal planeten  toegevoegd.

En toen kwam dan het deel waar ik in feite voor gekomen was, het kijken door de telescoop met de grootste diameter van Nederland, die van het Planetron van Dwingeloo. Nu was er die avond geen enkele planeet goed te zien. Het was zo wie zo een beetje heiïg. Saturnus was net in het westen ondergegaan. De enige planeten die eventueel wel te zien zouden zijn geweest waren Uranus en Neptunus. Vrij laag aan de horizon, en daardoor in het meer heiïge deel. Als je ze dan al zou vinden zou het resultaat niet te onderscheiden zijn geweest van het gewone beeld van een ster, een onbeduidend puntje. Dus niet interessant om aan het publiek te laten zien. Daarom werd de telescoop flink hoog gericht op een ontplofte ster, niet ver van het sterrenbeeld adelaar. Deze ster is dus zoals gezegd een restant van een supernova. Wat we nu op die plek zien is misschien op dit  moment al weer heel anders. Het licht van die nevel is enkele honderden jaren voor Christus uitgezonden. Daar dus keken we naar. Was dat alles? Ja zeker. Als we kijken naar een sciencefiction film of naar een goedgemaakte animatiefilm zie je spectaculaire beelden van de hemel. Wij zagen slechts een nietig wolkje tussen de sterren. Het duurde soms lang voordat degene die aan de beurt was het gezien had. Ik vond het geweldig. Met mijn verrekijker zou dat niet te zien zijn geweest. Ook niet met de kleine telescoop die ik ooit had. Nu zag ik het wel. En ik ervoer de sensatie die daar bij hoort. Je ziet iets uit een ver verleden. Niet zo lang geleden als de dingen die de Hubble telescoop ons heeft laten zien. Maar ver genoeg. De nietigheid greep me aan. Een van de dingen die de presentator tijdens zijn lezing zei: we weten nog zo verschrikkelijk weinig. Sommige dingen vermoeden we. Maar we geloven het vooral. Geloof en wetenschap waren opeens broertjes van elkaar. En dat ervoer ik ook bij het zien van dat nietige wolkje, het restant van een ontplofte ster. Het lot van ons allen.