In Swalmen had je een meisjesschool met daarbij ook de bewaarschool. Het geheel werd door nonnen gerund. Dan had je ook nog de lagere school voor jongens. vijftig kinderen in een klas was geen uitzondering. Ik zag onlangs een groepsfoto met voornamelijk meisjes waar mijn moeder op 6-jarige leeftijd samen met een groep andere kinderen op stond.

Mijn moeder is het vijfde kind, links op de onderste rij. Naast haar, het zesde kind van die rij, zit haar broertje van vijf. Samen met nog een jongen staan er op die foto dus ook nog minstens twee kinderen van de kleuterschool. ik vermoed dat ze foto’s hebben gemaakt waarbij ze probeerden  familieleden bij elkaar te zetten, want er zijn ook veel grote kinderen te zien op die foto. Mijn moeder was de oudste van een groot gezin, haar broertje Jan die ook op die foto staat is op tienjarige leeftijd in het ziekenhuis van Roermond overleden. Mijn moeder sprak er nooit over, maar een keer liet ze zich ontvallen dat ze daar nog steeds verdrietig van was. Zij was toen hij dood ging 11, hij was 10 jaar oud. Dat was op 9 september 1933.

Voor de oorlog was het bittere armoede in het gezin van mijn moeder. Haar vader was werkloos. In Swalmen was er geen aparte school voor arme gezinnen.  In haar klas zaten kinderen van de dokter, de notaris, de onderwijzers, van industriëlen, boeren, middenstanders, arbeiders en werklozen. Zij was de beste leerling van de klas. Zo ging dat toen, elk kind kreeg drie keer per jaar een rapport, met daarop ook het cijfer van de “rangorde”. Zij was steevast nummer 1. Dat systeem bestond in mijn tijd trouwens ook nog. Wat was ze graag verder gaan leren! Maar dat kon en mocht niet, ze moest zo snel mogelijk geld verdienen om de armoede van het gezin enigszins te beteugelen. Na veel aandringen kreeg ze het voor elkaar dat ze nog een jaar naar een zogenaamde zevende klas mocht. Maar zelfs de huishoudschool zat er daarna niet in. Ze moest zoals gezegd geld gaan verdienen en al snel was ze dienstmeisje. En dat betekende in haar geval  dat ze bij het gezin waar ze terecht kwam intern moest gaan wonen, zeven dagen in de week. Daarvoor kreeg ze veertig cent in de week en dat geld ging naar haar ouders. Eens in de 14 dagen was ze op de zondagmiddag vrij. Ze vond het een vreselijke tijd. Op mijn vragen daarover vertelde ze wel eens iets over de vernederende behandeling die ze altijd maar moest ondergaan. Zij moest apart eten, ze kreeg slechts de restjes van het eten, en de koffie kreeg ze op basis van de overgebleven drab. Ook thuis had ze het niet echt naar de zin, ze vond het er veel te druk. En ook daar moest ze alleen maar helpen en voor haar broertjes zorgen. Het liefste was ze bij haar grootouders van haar moederskant.

Maar toen ze getrouwd was na de oorlog was ze eindelijk vrij. En stak ze al haar liefde en energie in ons, haar vier kinderen. En luisterde ze veel naar de radio. En vooral, ze las veel, ging elke week naar de bibliotheek en had een grote algemene ontwikkeling.  Om bij te verdienen breide ze truien en maakte ze kleren voor anderen. Maar vooral had ze veel liefde en veel levenswijsheid uit te delen.

Als ik naar de groepsfoto kijk probeer ik me voor te stellen hoe dat op die school geweest moet zijn. Maar ik zie ook haar toekomst. Vooral het verdriet dat ze heeft gehad door de dood van haar broertje. En ook wat ze daarna nog te verstouwen kreeg. Ik mis haar.