Met mijn vrij reizen dag van de NS toog ik een week geleden vanuit Utrecht naar het zuiden. De voorspelling was: in het noorden motregen, in het uiterste zuiden veel zon. Dus ik besloot om een antiquariaat in Heerlen te gaan bezoeken en daarna te kijken wat ik nog meer wilde. Door een aanrijding met een persoon, zoals dat altijd respectvol wordt genoemd, stond ik vlak voor den Bosch twee en een half uur stil. Ik stapte daarom maar in Den Bosch uit en bezocht om te beginnen het Brabants Museum.

Ik zag er drie tentoonstellingen. Die me het meest is bijgebleven is die met werk van Tim Walker. Zijn groteske, maar wonderschone meer dan levensgrote foto’s, daar kon je niet om heen. Ook waren er enkele sculpturen van hem te zien. Onwillekeurig moest ik opeens weer denken aan de persoon die zich net deze ochtend voor de trein had geworpen. Wat kan er allemaal omgaan in een brein. Sommigen kunnen het niet meer aan. Tim Walker weet zijn gedachten te sublimeren in dit soort beelden.

Daarna ging ik naar de kathedraal, de beroemde Sint Jan.

Wat een kerk is dat toch, hij blijft imponeren door zijn overdadige Brabantse gothiek!  Na een rondje er omheen gelopen te hebben ging ik naar binnen. Terwijl  tientallen mensen de kerststal bezochten heb ik als enige een tijdlang staan kijken naar het altaar-retabel uit het begin van de zestiende eeuw.

Het houtsnijwerk komt uit een Antwerps atelier, de geschilderde zijpanelen zijn van Luikse makelij. In Kalkar kun je in de “Nicolai Kirche” maar liefst 8 complete altaarstukken uit de periode 1400-1620 bewonderen, stuk voor stuk van zeer hoge kwaliteit. Daar steekt dit altaarstuk maar pover bij af. Het heeft ooit gestaan in de Sint Anthoniskerk van Boxmeer, is daarna in particuliere handen terecht gekomen en het is tot slot in het begin van de twintigste eeuw  door de Sint Jan aangekocht.

Al kijkende vielen me een aantal details op. Bij de kruisdraging zie je hoe voor Christus uit iemand staat (of  knielt), gericht naar Christus. Het is een vrouw, zij houdt iets langwerpigs vast. En het meest merkwaardig: wat heeft zij over haar schouder. Is het een dier?

Maar nee, een paar uur slapen doet wonderen. Ik werd na het schrijven van dit blog midden in de nacht wakker en wist het: natuurlijk! Het is de heilige Veronica! Ze wil Christus het zweet van zijn hoofd wissen. Op haar rug, dat is waarschijnlijk een soort draagzak, gemaakt van dierenhuid. Daar zal ze straks de doek in opbergen. Veronica is een heilige die in de bijbel nergens voor komt. Maar er is zelfs een kruiswegstatie aan haar gewijd, het moment dat ze het gezicht van Jezus dept met een doek. Op Heiligennet staat het verhaal in geuren en kleuren. Veronica, die eigenlijk Faustina heette, was de voedster van de inmiddels ernstig zieke keizer Tiberius en had gehoord van de wonderen van Jezus, dus ging naar hem op zoek. Het detail van het verhaal dat gaat over dit moment:

Faustina spuwt op de grond en stort zich in het gewoel. Tenslotte vindt ze een plekje vooraan in de menigte; hier komen ze straks voorbij. Ze heeft geen enkele moeite diegene te herkennen over wie ze intussen al heel wat gehoord heeft. In haar ouderdom weet ze wat mensen allemaal kunnen doormaken; ze ziet zijn gelaat. Een intens gevoel van medelijden doorstroomt haar. Daar gaat haar laatste hoop; de laatste mogelijkheid om de keizer van een verschrikkelijk lot te redden. Tiberius mag dan gehaat zijn bij velen, zij heeft hem gevoed en op haar schoot gehad; hij is zoveel als haar kind. In de rauwe drukte schuiven als in een waas de gezichten van haar Tiberius en deze Jezus over elkaar heen. Ze ontworstelt zich aan het gedrang, en weet zich naar voren te werken; ze grist haar hoofddoek af en dept daarmee het bebloede gezicht van deze man. Heel even – het is alsof de hele wereld één moment ophoudt met bewegen – ziet Hij haar dankbaar aan. Dan wordt Hij weer voortgeslagen; en zij wordt weggetrokken door woeste soldaten.

Nog andere dingen zijn me opgevallen bij dit altaar-retabel. Bij de kruisiging zelf, het centrale houtsnijwerk, valt me op dat de twee moordenaars niet allebei aan een apart kruis weerszijden van Christus hangen, maar dat ze aan het zelfde kruis zijn bevestigd.

En dan de panelen. Bij het paneel met de scene van de gevangenneming zie je hoe Christus geheel omsloten tegen de grond is gewerkt en door meerdere personen wordt vastgehouden.

Kijk je iets lager naar hetzelfde paneel dan raak je in de war. Wie is die persoon met dat blauwe kleed? Zo te zien aan zijn voeten kan het Christus niet zijn, want dan zou iemand zijn nek hebben omgedraaid. Het klopt gewoonweg niet. Is het naderhand gereviseerd en verkeerd overgeschilderd of is het gewoon geklungel? Ook dat rare handje rechts van dat blauwe kleed. Waar komt dat vandaan?

Historische elementen vind ik altijd leuk om naar te kijken. Zoals de kleding van de soldaten. Maar ook hun lansen en de flambouwen. In archiefstukken lees je vaker dat er vooral bij feestelijkheden gewag wordt gemaakt van het grote aantal flambouwen dat werd ontstoken. Zo zagen die er dus uit.

De zon is in Den Bosch die dag niet gaan schijnen. Maar ik had weer veel gezien, veel dingen om over na te denken.  Zoals de dingen waar ik mee begonnen was, in het Noord-Brabants Museum. De prachtige foto’s en sculpturen van Tim Walker, met de titel “the Garden of Earthly Delights“. Geïnspireerd op het werk van Jeroen Bosch. Nog tot 25 februari te zien.