Een tocht met de auto naar Litouwen voert je ook door Polen. Daar hadden we dan ook twee halteplaatsen, we stopten onder meer bij Warschau. De taal in die landen is niet dezelfde, maar de mensen van Litouwen kunnen vaak wel Pools. De letters van het alfabet zijn in beide landen voor een groot deel hetzelfde als die van het Latijnse alfabet, alhoewel nog meer dan het Pools het Litouws veel extra tekens heeft om de verschillende nuances en uitspraken in de taal te kunnen weergeven. Heel opvallend: Litouwen en Polen hebben ook een grotendeels gelijk opgaande geschiedenis.

• Van 1386 tot 1772 vormden de landen zelfs een federatie met een gezamenlijk bestuur, aanvankelijk vanuit Vilnius, later vanuit eerst Krakau en daarna Warschau. Korte tijd was deze federatie qua oppervlakte een van de grootste rijken van Europa, dat zich uitstrekte vanaf de Oostzee tot aan de Zwarte Zee, met het huidige Wit-Rusland en grote delen van het huidige Oekraïne binnen zijn grenzen. Polen-Litouwen was in die tijd ook een toevluchtsoord voor vervolgde joden elders in Europa. Hun komst en ook die van Duitsers werd door sommige vorsten gestimuleerd omdat ze zagen dat dat veel kennis voor het land kon opleveren. Beide landen zijn in tegenstelling tot bijvoorbeeld Letland en Estland al heel lang voornamelijk Rooms-Katholiek. Dit doordat de Jezuïten in Vilnius een universiteit stichtten maar ook doordat beide landen zich in de achttiende eeuw gingen afzetten tegen zowel Zweden (Luthers) als Rusland (Christelijk orthodox).
• Van 1772 tot 1815 was Polen verdeeld over Rusland, Oostenrijk en Pruisen. Litouwen was grotendeels Russisch met een klein Duits deel aan de Baltische kust.
• Na weer enige zelfstandigheid (door toedoen van Frankrijk) na het Congres van Wenen werd Polen na een grote opstand tegen Rusland in 1830 opnieuw opgedeeld over deze drie staten, Rusland (ca. 60%, hoofdstad Warschau), Pruisen (ca. 15%, Hoofdstad Poznan) en Oostenrijk (ca. 25%, hoofdstad Krakau). Hierdoor vluchtten veel Polen naar Frankrijk, waardoor er een grote groep Polen in Parijs terecht kwam. Litouwen kwam nog hechter bij Rusland.
• Pas na de eerste wereldoorlog werden zowel Polen als Litouwen zelfstandig. Polen eiste echter Vilnius op, dat om die reden in het interbellum bij Polen hoorde, waardoor Kaunas korte tijd de hoofdstad van Litouwen was.
• Na 1945 werd dat ongedaan gemaakt, Litouwen kreeg zijn huidige grenzen en zowel Polen als Litouwen werden onderdeel van het Warschaupakt. Tot slot werden beide landen een democratische republiek in 1989 en werden ze later ook allebei lid van de Europese unie.

Ondanks deze grote overeenkomsten is Litouwen nog steeds niet echt bevriend met zijn buurland Polen. Het opeisen van Vilnius door Polen in het interbellum heeft veel kwaad bloed gezet, er is nog steeds een zeker wantrouwen. Maar het wantrouwen naar Rusland is nog veel groter. In de Sowjettijd werden taal en cultuur sterk onderdrukt. Alles wat er verworven was vanaf het begin van de twintigste eeuw leek weer verloren te gaan. Maar na 1989 ging het hard. Iedereen doet er enthousiast aan mee om het Litouws en ook de volkscultuur te promoten. En voorbeelden als Čiurlionis, daar is men trots op.

In de korte tijd dat we er waren hebben we veel indrukken opgedaan. Van de steden zagen we Vilnius, Kaunas, Druskininkai, Moletai en Utena, Over enkele van die steden zal ik in een volgend blog nog iets meer vertellen. Nu beperk ik me tot algemene dingen die me zijn opgevallen.
Litouwen heeft naar mijn indruk grote moeite met zijn verleden in relatie met de holocaust. Voordat de Duitsers het land binnenvielen was er al zeker elf jaar lang een grote beweging (de grijze wolven), waar ook de toenmalige regering achter stond, die plannen had om de complete Joodse bevolking te deporteren. In dat gespreide bedje vielen de Duitsers het land binnen en ze hebben hun missie dan ook redelijk eenvoudig kunnen uitvoeren. De enorme Joodse gemeenschap in de steden van Utena (70%), Vilnius (40%) en Kaunas (50%) werd eerst in getto’s gedreven en daarna in 1944 in koelen bloede te werk gesteld als slaaf in ondergrondse fabrieken, gedeporteerd naar vernietigingskampen in Letland of Estland of domweg in de nabije omgeving in bossen neergeknald. Hoe dat er aan toe ging kun je zien in het kleine weggestopte holocaustmuseum van Vilnius. De schaamte voor het eigen verleden wordt naar mijn gevoel letterlijk weggestopt.

Ook andere tekens van de voormalige Joodse cultuur lijken grotendeels verdwenen. Van de meer dan honderd synagogen in Vilnius is er geen meer over. In Kaunas is er nog eentje, die er maar armoedig bij ligt.

Vilnius is in 1737 voor 2/3 afgebrand. De gebouwen die je nu in de binnenstad ziet dateren daardoor vooral uit de tijd van vlak daarna. Vilnius is een barokstad. In Kaunas zijn er nog wat meer ook oudere gebouwen bewaard gebleven maar ook daar viert de barok hoogtij. De kathedraal in die stad laat van binnen nog steeds zien dat deze stad ooit zeer welvarend was.

Deze stad begint nu langzaam wat meer toeristisch te worden Maar waar je in Vilnius voor een dag parkeren in de binnenstad 11 euro betaalt kost dat in Kaunas nog slechts 4 euro. Heel schappelijke bedragen vanuit Nederlandse optiek, maar voor inwoners uit Litouwen is dat prijzig. Voor 5 euro krijg je een heerlijke hoofdmaaltijd in Zowel Kaunas als Vilnius. Ik betaalde voor een groot roggebrood in een supermarkt 26 eurocent.

Het platteland is nog grotendeels authentiek. We hebben veel gezien in het oosten, in het merengebied. Slechte halfverharde wegen, dorpjes met soms zelfs houten kerken en veel houten huizen en schuren. Er schijnt een grote ontvolking plaats te vinden. Veel jongeren trekken weg, gaan in het buitenland studeren en komen meestal niet meer terug. Dat is heel triest voor een land dat zo graag bij het Westen wil horen en zoveel kennis nodig heeft.

Maar wat heel erg opviel: De mensen groeten je niet, ok zul je zeggen, maar ze groeten ook elkáár niet. Iedereen lijkt naast elkaar heen te leven. Dat zou ik me in een Sovjetflat waar misschien je buurman een verklikker is nog kunnen voorstellen, maar van de mensen in die dorpjes? Ik krijg het gevoel dat het in de volksaard zit. En dan de taal. Gezien de geschiedenis en de ligging is het logisch dat de meeste mensen Russisch kennen. Maar voor een land in de Europese unie zou het ook handig zijn als de mensen Engels kunnen spreken. In de grote steden is het wat beter, maar op de meeste plaatsen is het vaak heel lastig om je verstaanbaar te kunnen maken. Het duurt lang voordat je ook sommige gewoonten door hebt. Je bestelt het eten bij een kassa, maar dan moet je dus wel Litouws of Russisch kennen. Het eten zelf dat je wilt bestellen ligt een heel stuk verder in de zaak, je kunt het bij de kassa dus ook niet aanwijzen. Dus maakte mijn slimme schoonzus er een foto van en liet die foto aan de kassa zien. Daarna mochten we aan een tafeltje wachten tot het klaar was. Als het klaar was werd dat in het Litouws omgeroepen. Maar wat zeiden ze in godsnaam? Na een tijd bleek ons eten al een hele tijd op een toonbank te staan en het begon al aardig koud te worden. Niemand die de neiging had om dat aan ons door te geven…

Veel kerken in de steden zijn gerestaureerd en vaak nog niet zo lang geleden opnieuw in gebruik genomen. Maar veel oude kunstwerken zijn verdwenen waardoor het meestal relatief kale kerken blijven, ondanks het feit dat het om Rooms-Katholieke kerken gaat. Wel zagen we veel marmer wat aangeeft dat er een grote rijkdom geweest moet zijn zoals in de kathedraal van Kaunas. En de mensen blijken erg vroom, op de zondag waren de kerken vol. En het was ook aardig om een glimp van een orthodoxe viering met meerstemmige zang te kunnen bijwonen.

Er zijn veel supermarkten. Vooral van die kanjers zoals je ze ook in Frankrijk ziet, met ook veel non-food. Ze zijn elke dag open, ook op zondag, van de vroege ochtend tot de late avond (soms tot 11 uur ’s avonds). Maar hoe de mensen echt leven, met elkaar omgaan? Daarvoor zou je het beste een tijd in het land kunnen wonen, liefst bij de mensen zelf. Mijn huidige beeld zou dan zomaar totaal kunnen veranderen.

Wat een prachtige natuur! Bij Druskininkai reden we uren door eindeloze bossen met dennen. Bij Paluse zagen we een bosgebied met veel moerasplanten waaronder heel veel grote paardestaarten die ik nog nooit eerder zag. En er waren talloze prachtige meren, sommige waren meer dan honderd meter diep.