Om een idee te geven hoe de samenstelling van de bevolking in de stad Vilnius de laatste honderd jaar veranderde laat ik een aantal cijfers zien:

• In 1897, onder Russisch bestuur, sprak 40% van de bevolking als hoofdtaal Jiddisch, 30,1% Pools, 20,9% Russisch, 4,3% Wit-Russisch, 2,1% Litouws en 2,6% een andere taal.
• In 1931, onder Pools bestuur, sprak er van de 195.100 inwoners 65% Pools, 28% Jiddisch, 3,8% Russisch, 0,9% Wit-Russisch, 0,8% Litouws en 0,4% een andere taal.
• Tijdens de jaren van het Sovjet-bestuur steeg het aantal mensen dat Litouws als hoofdtaal gebruikte naar circa 55% van de bevolking en het aantal mensen dat meestal Russisch sprak naar 22%. Het aantal mensen dat Pools pleegde te spreken daalde tot ongeveer 21%, terwijl het Jiddisch in Vilnius en ook in de rest van Litouwen na de Holocaust zo goed als uitstierf. (https://nl.wikipedia.org/wiki/Vilnius)

Maar dat zegt iets over de laatste geschiedenis van de stad. Het begin van Vilnius als stad moet je zoeken in de dertiende eeuw. In het Noord-Oosten van Europa is de kerstening pas laat op gang gekomen in vergelijking met die in centraal of West-Europa. Zeer fanatiek waren de leden van de Duitse Orde. Deze monniksorde ontstond in 1189 uit telgen van adellijke afkomst uit het Rooms-Duitse rijk. Ze legden de geestelijke gelofte af met als bijzondere opdracht om heidenen met militante middelen te bekeren. Gewijde priester-monniken waren belast met de zielszorg.  Het eerste nagestreefde doel betrof het militair beveiligen van de op de heidenen veroverde gebieden. Nadat het ze bij de Derde Kruistocht niet was gelukt Jeruzalem te heroveren vond de orde een nieuwe uitdaging: de kerstening van het gebied van het huidige Pruisen tot Estland. Dat probeerden ze met grof geweld voor elkaar te krijgen. Groothertog Mindaugas van Litouwen bekeerde zich tot het christendom in 1253 in de hoop van de aanvallen van de ridderorde af te zijn, maar hij werd door leden van de hoge adel vermoord. Een latere opvolger, groothertog Gedimenas richtte zich op het zuiden en veroverde grote gebieden van Wit-Rusland en van de Oekraïne. Hij is het ook die gezien wordt als de stichter van Vilnius. Een kleinzoon van hem trouwde met een Poolse prinses in 1387 en beloofde daarbij om van het grote rijk Litouwen-Polen een christelijke staat te maken. In 1410 versloeg deze alliantie het leger van de Duitse orde verpletterend bij de Tannenberg. De hoofdstad van het rijk was eerst Vilnius en werd na 1430 Krakau, nog later in 1539 werd het Warschau. In de loop van de tijd ging de adel in Litouwen voornamelijk Pools spreken en Litouwen werd stilaan slechts een provincie van het Pools-Litouwse rijk. In diezelfde tijd begonnen zich steeds meer joden te vestigen in Litouwen (In de negentiende eeuw kwam er een volgende immigratiegolf. in 1890 waren er maar liefst meer dan 100 synagogen in de stad!)

Vilnius bleef ondanks de verplaatsing van de hoofdstad naar Krakau in 1430 heel belangrijk. Na de komst van de Jezuïten kwam er de eerste universiteit van de hele Noord-Oostelijke regio. Het wetenschappelijke klimaat binnen de rooms-katholieke en joodse gemeenschap vormde de ruggengraat van het culturele leven in Vilnius tot aan de tweede wereldoorlog. De Jezuïten namen ook de barok vanuit het zuiden en westen met zich mee, overal in de steden werden barokkerken gebouwd.

De twee grootste rampen voor de stad waren  de stadsbrand van 1737 waarbij 2/3 van de stad in puin werd gelegd en het opblazen van de joodse getto’s in de stad in 1944, gevolgd door enkele jaren later de afgrijselijke her-bebouwing met flats door de Russen. Eigenlijk is het een wonder dat er nog zoveel bewaard is gebleven. Inmiddels is er ook steeds meer gerestaureerd. De binnenstad staat op de Unesco lijst van werelderfgoed. Ik heb lang niet alles gezien in de stad maar hieronder toon ik een paar foto’s en geef daarbij enige toelichting.

De gerestaureerde toren van het verdwenen kasteel van groothertog Gediminas uit de veertiende eeuw. Je ziet ook beneden aan de heuvel zijn standbeeld uit 1996. Je kunt de heuvel en daarna de toren beklimmen en in die toren kun je kennis maken met allerlei aspecten van de heel vroege tijd van de stad. Op de plaats van het verdwenen kasteel zijn archeologen bezig met opgravingen. Van boven af heb je een schitterend uitzicht naar alle kanten en kun je de stad mooi overzien.

De kathedraal stamt uit de periode 1783-1801, toen het eerdere gebouw uit 1387 in de drassige grond begon weg te zinken.  Het is een spierwit neo-classicistisch gebouw dat er een beetje uitziet als een Griekse tempel. Maar zowel de buitenkant als de binnenkant vormen een perfecte eenheid. Boven op het gebouw staan drie heiligen: Stanislau, Cazimir en in het midden Helena. Stanislau is een Poolse heilige die in 1097 in Krakau de marteldood stierf. Casimir is een Poolse koning die een ascetisch leven leidde en in 1484 in Litouwen aan de pest stierf. Later werd hij heilig verklaard en veelvuldig aangeroepen als pestheilige. Helena met het kruis is de moeder van de Romeinse keizer Constantijn die bekend staat als de eerste Christenkeizer. Helena ontdekte waar in Jeruzalem het ware kruis van Christus zich bevond en werd al snel heilig verklaard. Aan de voorgevel naast het portaal zie je beelden van de vier evangelisten. Op de foto hierboven: Lucas met als attribuut de stier en de jeugdige, enigszins vrouwelijke, Johannes met de adelaar.

Wat er nog over is van de oorspronkelijke joodse wijk wordt tegenwoordig gekoesterd. Hier zijn de leukste terrasjes en winkeltjes.

Čiurlionis waar ik al meerdere keren over schreef sleet in dit huis zijn laatste dagen, voordat hij nabij Warschau in een sanatorium werd opgenomen. Van 1907-1909 woonde hij in het rode huis op de voorgrond. Het is ingericht als een museum maar we waren er net te laat, het was al gesloten.

We hebben in meerdere steden orthodoxe kerken gezien maar hier in Vilnius kon je ook naar binnen, voorzichtig dan wel, want er was net een dienst bezig met meerstemmig gezang. Van buiten vielen al deze kerken op door hun uitbundige kleuren, hier was juist de binnenkant met de groene altaar-ombouw erg nadrukkelijk aanwezig.