Autisten hebben veel moeite met het normale sociale verkeer. Hoe mensen zich gedragen in bepaalde situaties zul je hen voortdurend moeten proberen te leren. Dat kost hen enorm veel inspanning. Maar met veel wil en doorzettingsvermogen kunnen ze vaak een heel eind komen.

Daar staat tegenover dat de innerlijke wereld bij dergelijke mensen vaak bijzonder rijk is. Ik las in de Volkskrant hoe Linde van Schuppen mensen onderzoekt die een psychose hadden. Ze is de schoonheid van hun innerlijke wereld gaan zien. Ze luistert naar hen met een taalwetenschappelijk oor, met een filosofisch oor maar ook met een oor dat probeert mee te leven. Dat laatste is subjectief maar het is het meest belangrijke oor denk ik.

Zo is het denk ik ook bij autisten. Van de zomer vertelde mijn kleinzoon tegen zijn ouders dat elk mens een melodietje heeft. Als hij iemand ziet, hoort hij inwendig een melodie. Fantastisch! En hij vertelde dat mijn bril een beetje eng was omdat hij rond was. Dat deed pijn. Zo heeft hij talloze gewaarwordingen en associaties bij bijna alles. Soms is dat denk ik heel fijn, maar vaak is het beangstigend. Bij een filmpje met een supersonisch snelle trein uit China begon hij opeens te lachen. ‘Wat is er?’ vroeg ik hem. ‘Opa hoor je dat ook, die stemmetjes.’ Nou, we spoelden het filmpje een stukje terug en verwachtingsvol keek hij me aan. Ik deed mijn ogen dicht om me goed te kunnen concentreren. En inderdaad, ik hoorde uiterst zacht heel even wat kinderlijke stemmetjes door het geluid van de trein heen. Hij moest alweer lachen en ik lachte met hem mee. Ik had het ook gehoord. Maar mensen als ik schiften het geluid normaal gesproken in onze oren en houden het meest relevante over. Een dergelijk detail verdwijnt dan in het niets. Voor hem was dat uiterst zachte geluid net zo belangrijk als de rest van de geluiden die je kon horen. En weer besefte ik hoeveel geluid er bij hem wel niet binnen moet komen en wat voor een chaos dat al snel zou kunnen opleveren. Op een station herkent hij elk geluid van elke trein, die optrekt, afremt, waarvan de deuren open gaan. Hij hoort het over alle perrons heen en weet feilloos welke trein er bij hoort. En dan zijn er mensen die intussen iets aan hem vragen. De vraag moet vier keer herhaald worden voordat hij reageert. Dat is geen onwil. Die menselijke vraag is niet belangrijker dan al die geluiden die ook bij hem binnen komen. Geen wonder dat hij vaak zo hyper is..

Zo is het ook met beeld. Als kind van pas net een jaar oud zag hij onbeduidende details die niemand anders zag en koppelde er iets aan vast dat voor hem belangrijk was. ‘Che, che!’ Hij wees richting boerderijdeur in zijn vorige huis. Waar had hij het in godsnaam over. Met hem op schoot liep ik naar de deur. Hij wees naar het sleutelgat. Dat had een speciale vorm en leek op de letter G. Die kende hij toen al en hij zag in de vorm van het sleutelgat de letter G. Çhe’ was het geluid van de harde G zoals hij dat zijn ouders hoorde zeggen. En hij was al met letters en de vormen van letters bezig, nog voordat hij kon praten. Zoals hij ook ‘ma, ma’ zei terwijl hij naar voren wees, alweer op schoot terwijl ik de trap bij ons thuis afliep. Er hing een foto aan de muur. Met mensen, koeien, sloten weilanden. Maar in de verte kon je ook de draden van een elektriciteitsmast zien. Dat was het enige dat hij zag: ‘Ma ma’ was mast. Dat zei hij inderdaad ook altijd als we daar fietsten. Zijn visuele wereld bestond vooral uit vormen zoals letters en strepen of zoals de draden van een elektriciteitsmast. Cirkels, ellipsen, rechthoeken, vierkanten, driehoeken en ga maar door, die hadden voor hem al snel geen geheimen meer.

Nu leeft hij zich vooral uit op het tekenen van allerlei treinen. Die hebben vanuit elke hoek gezien een andere vorm, en als ze aankomen rijden ziet hij perspectivische lijnen. Ook mensen zijn poppetjes van groot naar klein, net naar gelang hun afstand. Het lijnenspel is het uitgangspunt bij zijn tekeningen. Perspectief hoef je niet te leren, dat zie je toch?

Op vakantie heeft hij elke dag veel getekend. In Frankrijk. Soms liggend op de grond, of bij hun huis buiten aan een tafel. Zijn ouders stuurden regelmatig een appje met een tekening.

En hij zag heuvels, kastelen, een keer een TGV. Alles werd opgetekend. En uit zijn geheugen nog enkele treinen in Nederland. Een trein met erbij hoge hijskranen en mensen die in de weer zijn, een mooi stadje rechts. Bij een andere trein heel veel mensen, sommigen met hun schaduw! En dat laatste landschap! Heuvels en bosjes. Verbluffend. Niemand heeft hem erbij geholpen.

Maar hij moet nog veel leren van hoe mensen met elkaar omgaan. En ook die tekeningen komen er steeds meer. Dan tekent hij veel meer dan alleen maar lijnen en cirkels. Hij was verliefd op Laura. We hadden eerder een keer Laura met haar oma in de speeltuin gezien. Van de zomer droomde hij over haar. En maakte een fantasievolle tekening voor mij van zijn droom. Hij heeft me verteld wat er allemaal te zien is. De droom speelt zich af in een restaurant. Hij is er samen met Laura, het broertje van Laura, de oma van Laura, een dief en een kok. Van links naar rechts zie je het broertje, de oma (ze heeft geen sluier, dat is een buis die je daar ziet), de kok, een beetje verstopt staat er een dief, hij zelf zit op zijn knieën en Laura zit op haar billen. Helemaal rechts zie je hem nog een keer met een hand voor de mond. Je moet een hand voor je mond houden als je in een restaurant moet hoesten. Op de grond speelt hij met Laura. Er is een groene trap die heel hoog gaat. Helemaal boven kun je tot in België kijken. Links zie je door een raam het onweershuis. Daar hoor je vaak onweer maar ook andere enge geluiden. Rechts in rood zijn enkele speeltuin speeltjes te zien. Elk detail weet hij te duiden. Een prachtige, rijke wereld.

Bij ons ging hij ook weer piano spelen. Meest keihard, met het pedaal ingedrukt. Maar hij luistert daarbij intussen geconcentreerd naar het geluid. En hoort en fantaseert intussen van alles. Op het einde speelde hij even pentatonisch. Dat doet hij ook steeds meer, ook met opgaande en dalende lijnen tegelijk. Deze keer dus niet. ‘Dat doet hem denken aan een ‘Japans filmpje’ zegt hij…