In de Volkskrant stond een tekening van een coronavirus: een bol met aan de buitenkant uitsteeksels. Aan die uitsteeksels dankt het virus zijn naam.
Maar we kennen ook nog een andere corona, de corona van de zon.

Dat is de hete atmosfeer rondom de zon en andere sterren die zich uitstrekt over miljoenen kilometers. Bij een totale zonsverduistering is hij opeens te zien De temperatuur van de corona is hoger dan die van het zichtbare oppervlak van de zon – de fotosfeer. De fotosfeer heeft namelijk een temperatuur van rond de 6000 K, terwijl de corona een temperatuur heeft van rond de 1.000.000 K. Feitelijk is de corona daarmee nog veel heter dan het binnenste deel van de zon. Hoe kan dat? Eigenlijk weten we dat nog steeds niet. Er zijn twee hypotheses, die misschien wel allebei een deel van de oorzaak bevatten. De magnetische velden van de zon zijn zo sterk dat de buitenkant van de zon verschrikkelijk heet wordt. Een andere veronderstelling uit 2017 is dat de hoge temperatuur wordt veroorzaakt door zogenaamde “spiculen” die heet plasma van ongeveer 10 miljoen graden dumpen in de corona. In de corona vinden explosies plaats, de zogenaamde zonnevlammen. De oorzaak is dat de energie die vastgehouden wordt door de magnetische velden van de zon op sommige plaatsen plotseling vrij komt. Materie uitgestoten bij zonnevlammen komt uiteindelijk terecht in de zonnewind. Een zonnevlam kan gevaarlijk zijn voor de aarde. De ozonlaag beschermt ons echter voor een groot deel tegen de gevaarlijke straling ervan.

In februari is er een missie gestart om meer inzicht te krijgen in al die processen. De Solar Orbiter van de Esa werd gelanceerd. Het ruimtevaartuig bevat 10 instrumenten. In de eerste twee dagen na de lancering zal Solar Orbiter zijn instrumenten en verschillende antennes inzetten die met de aarde communiceren en wetenschappelijke gegevens verzamelen. Solar Orbiter zal de mensheid de allereerste beelden van de polen van de zon tonen. Hij komt maar liefst 22 keer vlakbij de zon. Tijdens de cruisefase van de missie, die duurt tot november 2021, verzamelen instrumenten van het ruimtevaartuig wetenschappelijke gegevens over de omgeving rond het ruimtevaartuig, terwijl de telescopen zich richten op de voorbereiding van wetenschappelijke operaties in de buurt van de zon. Om de benodigde snelheid te krijgen zullen Venus twee keer en de aarde een keer het ruimtevaartuig een soort opzwieper geven. Uiteindelijk zal de Solar Orbiter een baan krijgen die niet meer is uitgelijnd met de evenaar van de zon waar de aarde en de andere planeten ronddraaien. Ruimtevaartuigen gelanceerd vanaf de aarde blijven normaal gesproken in dit vlak, wat betekent dat telescopen op aarde en telescopen op satellieten een beperkt zicht hebben op de noord- en zuidpool van de zon. Dat zicht hebben we dan nu met deze solar orbiter voor het eerst wel.

De aarde wordt beschermd door de ozonlaag. Daardoor worden de uitbarstingen in de corona van de zon geheel of deels onschadelijk gemaakt. Want de schade kan enorm zijn. De aarde die nu 4,5 miljard jaar oud is had niet altijd een ozonlaag. De vorming van die laag vond pas ruim een half miljard jaar geleden plaats. Het grootste deel van zijn leven was de aarde onbeschermd. Het eerste leven verscheen al ruim 3,5 miljard jaar geleden. Drie miljard jaar was dat leven dus onbeschermd tegen de zonnevlammen. Het leven bestond lang uit niet meer dan eencellige wezens, veel minder complex dan bacteriën. Pas als er wat blauwalgen zijn en ook de eerste levensvormen op het vasteland verschijnen, pas als de aardse atmosfeer voor een deel uit zuurstof gaat bestaan, dan begint ook de vorming van de ozonlaag. Een soort beschermende huid tegen de inslagen van de zonnevlammen. Waarschijnlijk ook dankzij dit afweermechanisme kan het leven zich vanaf dan meer veelzijdig gaan ontwikkelen.

De mens en andere zoogdieren hebben los van die ozonlaag ook hun eigen afweermechanismen. Bij aanvallen van buitenaf gaan er beschermingscellen aan de slag om de aanvallers het hoofd te bieden. Allerlei ziektes krijgen bij voorbaat al geen kans dankzij die verdediging. En als ze dan toch hun kans grijpen omdat het immuunsysteem de aanvallers nog niet goed kent, dan gaat het lichaam als een gek improviseren om de ziektemakers de baas te worden.

In het mooie artikel over het coronavirus in de wetenschapsbijlage van de Volkskrant van 7 maart 2020 trof me een zinnetje het meeste: virussen zijn misschien wel ouder dan het leven op aarde. Ouder dan het leven op aarde? Ja, dat kan omdat virussen in tegenstelling tot bacteriën geen levende wezens zijn.
“Ze zijn klein. Ontzettend klein. Nogal wat mensen denken dat een virus ongeveer hetzelfde is als een bacterie (allebei klein en kriebelig), maar in werkelijkheid verhoudt een virus zich wat betreft maat en complexiteit tot een bacterie als een roeiboot tot een vliegdekschip. Een bacterie is in essentie een klein beestje, maar een virus is niet meer dan een ingepakt sliertje erfelijk materiaal, met het opschrift: KOPIEER MIJ. Virussen vormen dan ook de onzichtbare hand achter allerlei biologische processen. Dat u zetmeel kunt verwerken, en dat het lichaam van vrouwtjeszoogdieren een baby gedoogt: het heeft te maken met subtiele genetische signaaltjes in het dna die virussen daar hebben aangebracht. Er zijn zelfs wetenschappers die denken dat het virus er eerder was dan het leven zelf: virussen vormen het canvas waarop het verhaal van het leven is geschilderd.”
Op onderstaande foto zien we een sterke uitvergroting van coronavirussen.

Microscoopbeeld van Montserrat Bárcena, LUMC (Volkskrant, 7 maart 2020)

Het begint allemaal als er wat virus in ons lichaam komt. Door inademing, via de ogen misschien: als je een tienduizendste van een millimeter klein bent, is er altijd wel een weg naar binnen. Eenmaal daar buitelen en zweven de virionen, zoals de virusdeeltjes formeel heten, door uw luchtweg. Tot ze beet hebben. Daarvoor gebruikt het coronavirus een van de bloembladachtige uitsteeksels die hem omringen en hem de naam ‘coronavirus’ bezorgen (naar de ‘krans’ van de uitsteeksels). Zijn ‘spikes’. Het virus tast ermee zijn omgeving af. Tot de spikes zich chemisch vastzuigen. Waarna het virus zich gewillig laat verpakken in een vetblaasje waarin de cel ook nuttige voedingsstoffen verpakt en naar binnen bubbelt, hup de cel in. Daar begint de cel, nietsvermoedend, het pakketje uit te pakken. Eiwitten stropen met talloze bezige handjes het vetblaasje van hem af en breken zijn buitenkant open. Totdat zijn onheilige inhoud vrijkomt. In de cellen van uw luchtwegen begint het coronavirus zijn enorme genoom te ontrollen. Geschreven in chemische codetaal, op een lange sliert erfelijk materiaal die biologen ‘RNA’ noemen. Slaafs beginnen de eiwitfabriekjes in uw cellen de bouwinstructies op het RNA te volgen. Zestien onderdelen knutselen ze tevoorschijn. Een werktuig van de duivel, zo zal al snel blijken. De virusonderdelen beginnen zichzelf aan elkaar te klikken. Tot er een enorm, ingewikkeld eiwitcomplex ontstaat. In uw cellen is het virus begonnen met de volgende fase. Een wonderlijke fase, goed te zien op microscoopfoto’s: het virus begint bellen te blazen. In de cel ontstaat een soort schuim. En dit is wat je dan overhoudt. We zien de besmette cel, of wat daarvan over is. Een uitgewoonde chaos, waarin van de afzonderlijke celstructuren weinig meer is te herkennen. Dat is niet alles, want ook aan de buitenkant van de cel kleven spikes. Met als gevolg dat cellen met elkaar beginnen te verkleven, voedingsmoleculen en signaalstoffen er niet meer langs kunnen en hele weefsels verziekt raken. Tot de cel zichzelf opblaast, wordt gesloopt door immuuncellen of er een bacterie langskomt om zich aan de zieke cellenpap tegoed te doen. U hoest: de bacteriën, het afval én de kerngezonde virusdeeltjes vliegen in het rond.

Virussen zijn strengsels RNA. Ze vormen de basis van het leven. Zonder virussen zouden wij er niet zijn. Maar virussen springen af en toe uit de band. Zoals de corona van de zon af en toe enorme hoeveelheden energie in de vorm van zonnevlammen het zonnestelsel in spuugt en processen op de planeet ontwricht. Bij een zonsverduistering zien we deze corona. Als een groot spektakel. We weten er nog niet voldoende van af, de Solar Orbiter is op weg om onze kennis te vergroten. Zoals talloze wetenschappers de virussen onderzoeken.
Veel meer informatie over het coronavirus kun je vinden in het complete artikel van de Volkskrant waaruit ik hierboven enkele fragmenten heb geciteerd.