Welk gevoel overheerst: hoop of hopeloosheid? Ik las enkele artikelen in het nieuwe jaarboek van Rura, de historische vereniging van Roermond. Ik zag veel parallellen met gebeurtenissen die plaats vonden aan het einde van de negentiende eeuw met dingen uit deze tijd. Het gevoel dat ik erbij kreeg was gebaseerd op een mengelmoes van gedachten. Het was een raar, onbestemd gevoel.

Ik moest denken aan het inperken van de democratie en de rechterlijke macht in Hongarije, Wit-Rusland, Polen. Maar ook in de Verenigde Staten waar de president er voor kan zorgen dat de hoogste rechters mensen zijn die er extreme opvattingen op na houden, en een land waar een staat de kiesdistricten zodanig kan veranderen dat de kans dat er een tegenstander wordt benoemd veel kleiner is. Ik moest denken aan vriendjespolitiek en ouwe jongens krentenbrood. Een reportage over de datacenter van Microsoft in Noord-Holland die alle groene energie die er gefabriceerd wordt in een klap compleet opslokt. Het worden datacenters voor Europa met groene energie uit Nederland terwijl wij maar blijven stoken op fossiele brandstoffen en de omgeving verpesten. Arjen Lubach maakte er een mooie reportage over waarbij duidelijk werd hoe makkelijk Nederlandse politici te paaien zijn en zich laten meeslepen in onverantwoorde beslissingen. En die politici hebben vaak korte lijntjes met de rijksoverheid. Ook moest ik denken aan de vuurwerkrellen. En nog erger: de antisemitische of racistische uitlatingen in veel kringen. In die kringen denkt men te weten waar het kwaad van deze tijd zit.

Een van de artikelen in Rura ging over de SDB, de sociaal democratische bond. Dat is de voorloper van de SDAP en dat is weer de voorloper van de Partij van de Arbeid. We leven in een tijd dat er nog geen vrouwenkiesrecht is, dat het mannenkiesrecht beperkt blijft tot de goed verdienende elite en dat als er kiesmannen op lijsten worden geplaatst die ook weer van lijsten af gehaald kunnen worden als ze niet bevallen. In 1888 wordt de kieswet veranderd. Alhoewel het kiesrecht is uitgebreid gaat het om mannen die in een eigen woning wonen. Er worden in de steden kieslijsten gemaakt maar daar kan aan worden gesleuteld. Zo waren op de kieslijst van Roermond de directeur en 12 priesterdocenten geplaatst van het Bisschoppelijk college. Leden van de liberalen vonden dat dat niet kon en probeerden hen er weer vanaf te krijgen. Slechts bij twee professoren lukte dat omdat hun huurwaarde te laag was. (Ze betaalden te weinig huur). Arbeiders stonden niet op de lijst, laat staan al die werklozen. De werkloosheid was zeer hoog in Roermond omdat halverwege de eeuw de een na de andere fabriek failliet was gegaan. Een goede basis voor een socialistische partij zou je zeggen. Nee dus. De almacht was in handen van bisschop Paredis van Roermond die twee dagbladen aan zich had weten te binden. Het derde dagblad, een liberale krant, was geen partij en de bisschop beïnvloedde het volk via zijn eigen bladen. En het volk werd ook beïnvloed in alle parochiekerken natuurlijk, vanaf de kansel. Het aantal liberalen in de raad was inmiddels gereduceerd van een meerderheid tot een minderheid. Liberalen werden afgeschilderd als goddelozen, vrijmetselaars en joden. Kortom tuig. Maar de aanhangers van de socialisten waren nog erger. Hun dagblad, De Volkstribuun, kreeg een Maastrichtse variant die ook in Roermond werd verkocht, getuige onderstaande foto waar een sigaar rokende man bij een terrasje vlakbij de Maasbrug dit blad leest en er zo te zien een heftige discussie ontstaat met een man met bolhoed (Gemeente archief Roermond). Het zijn duidelijk geen arbeiders die het blad lezen, waarschijnlijk gegoede mensen uit liberale kring.

Toen Domela Nieuwenhuis, de oprichter van de SDB, op uitnodiging voor een lezing een bezoek bracht aan Roermond, was er van te voren goed stemming gemaakt. Volgens schatting meer dan duizend Roermondenaren van de stad, die toen 11000 inwoners telde, wachtten hem op bij het station. Onder politiebegeleiding baande hij zich een weg naar de zaal. Daar kon hij nauwelijks spreken omdat er telkens liederen werden aangeheven als “Wien Neerlands bloet”, het toenmalige Nederlandse volkslied. Op zich een ludieke manier om een spreker de mond te snoeren trouwens… Uiteindelijk maakte de politie voortijdig een einde aan de bijeenkomst en begeleidde de spreker met zijn gevolg terug richting station. Daar werd deze groep zelfs toen ze al in de trein zaten door een grote menigte uitgejoeld. Andere mensen in de trein vroegen zich af of er een veewagen buiten stond? Nee, wat je hoorde was het Roermondse volk. Bij een volgend bezoek van weer een spreker werden de ruiten ingegooid van het huis waar deze man zich na afloop verschanste. De Katholieke Maas-en-Roerbode schreef met voldoening dat Roermond niet gediend was van deze godslasterlijke socialisten.

In een artikel over George Diepen, de Roermondse burgemeester van 1889 tot 1891, lees ik vooral hoe via vriendjespolitiek benoemingen tot stand kwamen, hoe alles in handen was van een kleine elite, en hoe benepen en kleinburgerlijk de maatschappij in elkaar stak. Niets ten nadele van deze burgemeester, hij was slechts een kind van zijn tijd. Maar ik las ook hoe vervolgens de katholieken noodgedwongen met sociale maatregelen kwamen, in de hoop de liberalen en socialisten de wind uit de zeilen te nemen. De katholieke propaganda ging onverminderd voort. De encycliek Rerum Novarum van de paus werd breed omarmd. Rerum Novarum (Latijn voor Nieuwe zaken of een omwenteling) is een in 1891 door paus Leo XIII geschreven encycliek. De encycliek houdt zich bezig met de situatie van de arbeidersklasse en formuleert in de vorm van een aantal uitgangspunten de sociale leer van de Katholieke Kerk. Uitgangspunten waren een rechtvaardig loon, het recht op eigendom en solidariteit met de zwakkeren. Zijn pleidooi voor vakorganisaties was niet alleen een vernieuwing binnen kerkelijke kring, maar ook daarbuiten. Leo’s encycliek bevat een kritiek tegenover ongebreideld kapitalisme en veroordeelt tegelijkertijd het marxistisch socialisme.

Ondanks Rerum Rovarum kwamen er revoluties, in Nederland nog net niet. En bepaalde zondebokken bleven bestaan, zoals de joden. Het kiesrecht werd uitgebreid. Maar nu, in de huidige tijd, zie ik nog steeds vergelijkbare angstaanjagende dingen. In Europa, maar ook in Nederland. Hoe makkelijk mensen op te hitsen zijn, hoe graag ze bepaalde mensen tot zondebok maken. Hoe er gesleuteld wordt aan het rechtssysteem of aan kieslijsten. Dan verlies ik weer even alle hoop. Maar op de keeper beschouwd lijkt de tijd me, nu meer dan een eeuw later, toch vooral verbeterd. De armoede in ons land is grotendeels verdwenen. Vrijwel iedereen heeft kiesrecht. Dat geeft hoop. Toch houd ik over onze tijd een raar, onbestemd gevoel.

Zie ook:

Vrijheid van denken honderd jaar na de oprichting van de CPN

Spiegel van Roermond 2021:
-“George Diepen, 1834-1918. Roermonds burgemeester in de schaduw, 1889-1891.” Gerard de Groot.
-“Rood gevaar in een Roomse stad. De SDB in Roermond in 1893.” Piet Hein de Boer en Harrie Maasen.