Zeven oktober 1917 vond de Russische revolutie plaats. In Nederland had je toen de “Sociaal Democratische Arbeiderspartij” (SDAP, waar later de “Partij van de Arbeid” uit voort kwam), en de eerder afgesplitste en meer radicale “Sociaal Democratische Partij”. Aangestoken door het vuur van de Russische Revolutie veranderde deze laatste partij haar naam in 1918 in “Communistische Partij Nederland” (CPN). Dat alles gebeurde dus honderd jaar geleden.

Hoe reageerde Katholiek Nederland hierop in 1918? Door de grote armoede oefenden de socialisten en communisten een grote aantrekkingskracht uit op vooral het arme deel van de bevolking. Hoewel deze partijen zeiden dat zij niet van plan waren om de kerk ook maar een strobreed in de weg te leggen was men bij zowel protestanten als katholieken bang  dat er wel eens snel veel zieltjes verloren zouden kunnen gaan. Nadat eerder in de negentiende eeuw de liberalen de invloed van de kerk al hadden terug gedrongen, dreigden nu ook de socialisten dat te gaan doen. Zo verscheen er in 1918 een herderlijk schrijven van de aartsbisschop en de bisschoppen van Nederland. Ik zal het hier integraal neerzetten, ik bezit een origineel exemplaar.

Bij punt 4 lezen we:

“Zoolang derhalve een Katholiek lid is van zulke vereenigingen en althans niet het vaste voornemen heeft dit lidmaatschap zoodra mogelijk op te zeggen; of zoo lang zij zulke vereenigingen metterdaad willen blijven steunen, kan hij geen kwijtschelding der zonden verkrijgen en bijgevolg geen Sacramenten waardig ontvangen. “

Bij punt 6 staat: “De Katholiek, die de leer der anarchisten of socialisten aanneemt en als dusdanig bekend staat, kan niet meer als lid der Kerk beschouwd worden. Hem moeten de sacramenten geweigerd worden, zoolang hij het anarchisme of het socialisme blijft aanhangen.”

Dit standpunt werd nog steeds ingenomen in de vijftiger jaren van de twintigste eeuw. Een katholiek mocht zelfs niet naar de Vara luisteren. Alles werd in het werk gesteld om iedereen die katholiek was ook katholiek te houden. Maar in de zestiger jaren begon de onvermijdelijke teruggang.  Wikipedia:

Van 11 oktober 1962 tot 8 december 1965 werd het tweede Vaticaans Concilie gehouden. Tijdens de openingsplechtigheid waren 2540 bisschoppen uit alle werelddelen aanwezig. Paus Johannes XXIII vroeg de vergaderde bisschoppen om ‘aggiornamento’. Dit Italiaanse woord voor modernisering betekent ‘bij de tijd brengen’. Modernisering van de Kerk was volgens deze paus onontkoombaar. Ook openheid ten opzichte van de gehele wereld diende een kenmerk te worden van een gemoderniseerde Kerk. Dat werd uitgedrukt door de gebiedende beeldspraak om ‘de ramen van de Kerk open te zetten voor de frisse lucht van buiten’. Daarom werden ook protestanten, orthodoxen en vertegenwoordigers van andere religies en politieke ideologieën als waarnemers bij het concilie uitgenodigd en benoemd.

Waar de SGP zich nog steeds vastklampt aan vooroorlogse denkbeelden, daar is toen in de katholieke kerk een enorme beweging in gang gezet. Dit ging zo radicaal en zo snel dat veel katholieken het niet konden bijbenen en alle zekerheden die ze ooit dachten gehad te hebben schoorvoetend achter zich begonnen te laten. Je ziet dat weerspiegeld in de verkiezingsuitslagen. De KVP was de partij waar minstens 70% van de katholieken altijd op gestemd had. Men durfde nu ook steeds meer anders te gaan stemmen. Vergelijk bijv. de uitslag van de verkiezingen van 1967 met die van 1971.

Landelijk was nu opeens de Partij van de Arbeid de grootste partij in plaats van de KVP. In mijn  geboortedorp Swalmen verloor de KVP in die vier jaar tijd zo’n kleine  1000 stemmen:  van 2804 stemmen gingen ze naar 1821 stemmen. En die trend heeft zich  daarna nog lang voortgezet.

Het communisme is in een groot deel van de wereld, waaronder Nederland, verdwenen. De socialisten zijn gemarginaliseerd. De verkiezingsuitslagen leveren voor de confessionele partijen al een tijd lang  een stabiel beeld. De liberalen en de populisten daarentegen hebben een flinke opmars gemaakt. De VVD is al een tijdlang de grootste partij. In 1971 lag deze partij nog heel ver achter op de PvdA.

Maar: worden we nu beter bestuurd? Ik waag het te betwijfelen. Toch, om met Maarten van Rossem te spreken: ‘De Nederlanders zijn na de Denen het meest gelukkig van de wereld’. Ik wil wel nog aantekenen dat de luchtkwaliteit van Nederland erg slecht is, dat je hier vrijwel nergens fatsoenlijk sterren kunt kijken en dat het er naar mijn smaak veel te veel bewolkt en regenachtig is. En verder valt er nog veel meer te klagen, maar laten we vooral onze zegeningen tellen. In vergelijking met het grootste deel van Europa en de wereld: er is weinig armoede, er zijn goede oudedagsvoorzieningen, er is medische hulp voor iedereen, er zijn goede wegen en er is een zeer uitgebreid openbaar vervoer netwerk. Maar we willen alles perfect hebben. Dus valt er gelukkig ook nog veel te klagen. De trein vertrok te laat. Ik stond een uur in de file. De supermarkt had om 6 uur al geen  bruin brood meer.

O ja.  Nog enkele dingetjes om over te klagen. Ruim een derde van Afrika moet het zonder schoon water stellen. Dat is bijna de hele bevolking van de Verenigde Staten en Canada samen.  Het 80.000 plaatsen tellende American football-stadion in Dallas gebruikt bij een wedstrijd 10 megawatt elektriciteit. Dat is meer dan drie keer zo veel als de hoeveelheid stroom die heel  Liberia in die tijd kan fabriceren.  En 165 miljoen kinderen in de wereld zijn ondervoed.

O ja. nog een klacht: Thierry Baudet klaagt minister Ollongren aan omdat deze suggereert  dat hij de kernwaarden van Nederland zou verkwanselen. ‘Je mag hier toch wel zeker zeggen dat niet alle rassen gelijkwaardig zijn? Als dat al niet eens meer zou kunnen…’ De bisschoppen zeiden honderd jaar geleden wat we moesten denken. Nu mogen we zeggen en denken wat we willen. Dat is onze nieuwe vrijheid.