De koning en de koningin kregen een mooi koningsdagconcert op 11 april 2022 in Maastricht. Dit concert werd op Koningsdag zelf, 27 april, uitgezonden, omkleed met achtergrondinformatie. Als Limburger gaat mijn hart altijd wat sneller kloppen als ik zulke mooie beelden van het Limburgse landschap, maar vooral ook van de stad Maastricht zie. Hier heb ik namelijk gestudeerd en hier zijn mijn eerste twee kinderen geboren. Ik ben er ooit met pijn in mijn hart vertrokken vanwege een mooie baan, maar ik kom er nog regelmatig terug.
Wat voor muziek zou er deze avond gespeeld gaan worden? In mijn studietijd werd er regelmatig aandacht gegeven aan de wat meer moderne klassieke muziek. Ik volgde enkele privélessen bij Matty Niël, iemand die indirect les heeft gehad van mensen uit de tweede Weense school. Ook mijn eigen docent muziektheorie, Henry Delnooz, zou als een volgeling van die school kunnen worden beschouwd. Zij lieten mij ervaren dat de muziek van mensen als Schönberg, Berg en Webern in feite prachtige, eerlijke, romantische muziek is en zo voel ik dat nog steeds. Bij een concert enkele jaren geleden waarbij het tweede strijkkwartet van Schönberg werd gespeeld was ik tot tranen toe geroerd door de manier waarop de tekst muzikaal werd uitgebeeld. Met die gedachten in mijn hoofd vroeg ik me af: wat voor muziekstukken zouden we deze avond te horen gaan krijgen?

Het viel me 100% mee. Er werden zelfs vrij moderne klanken ten gehore gebracht. Ja, Saint-Saëns, dat kunnen de meeste mensen nog pruimen. Maar hoe zouden de mensen in de zaal geluisterd hebben naar de gedichten van Pierre Kemp, op muziek gezet door Leonard Evers? Deze dirigent-componist-presentator heeft in den Haag compositie gestudeerd bij Louis Andriessen. Die schreef zelf nu niet bepaald de meest toegankelijke muziek. Maar deze avond ervoer ik de muziek zelfs als bijzonder toegankelijk, ondanks het feit dat de melodielijnen en de akkoorden niet echt tonaal te noemen waren. Het klankidioom varieerde trouwens per stuk. Ik had bij een van de liederen associaties met zettingen zoals ik ze kende bij Alban Berg. Ook hoorde ik bij een lied een erg ritmische zetting met swingende maatwisselingen, ik hoorde vleugjes Strawinsky. Het laatste lied waarmee ook het concert afsloot deed me denken aan de stijl van Louis Andriessen. Alle stukken hadden een ding gemeenschappelijk: ze waren heel doorzichtig gezet en ze waren subtiel geïnstrumenteerd. In zoverre zou dit concert bij veel mensen die moeite hebben met het modern klassieke idioom een brug kunnen slaan: ‘o, zo kan moderne-klassieke muziek dus ook klinken!’ Op Radio 4 hoor je dergelijke muziek bijna nooit meer tegenwoordig, men blijft daar naast het standaard repertoire meestal steken in zoetgevooisde minimal-music-achtige klankjes. Ik was blij met het programma en vond het een prachtig concert, ook door de goede solisten.

Het mooiste muziekstukje was voor mij een van de toonzettingen van een gedicht van Pierre Kemp, door Leonard Evers. Het was een gedicht waarbij het maanlicht in een wei werd uitgebeeld. Op het einde blijkt de maan ook in de keuken te schijnen. Met subtiele klanken van slagwerk, strijkers, houtblazers en vooral ook vibrafoon wordt er een geheimzinnige sfeer geschapen. In de wei ruik je de “ranonkelingen”, zijn dat boterbloemen, of dotterbloemen? Of zijn we zelfs in een alpenwei met grote ranonkels? Leonhard Evers laat vooral de nachtelijke sfeer met het maanlicht in zijn muziek horen. Het einde is bijna een toverspreuk: ‘en de maan schijnt op een ei’. De maan staat symbool voor allerlei dingen, nachtelijk maanlicht maakt de gevoelswereld van mensen actief. Mensen worden nostalgisch, krijgen associaties, worden weemoedig. Dat betoverende maanlicht schijnt tegelijk op een ei. Een ei verbergt het geheim van nieuw leven in zich, het zien van dat gele maanlicht op het witte ei maakt misschien nog meer gevoelens los. Maar welke? Dat mag de luisteraar er zelf bij fantaseren.

Het is zo stil boven de planten
Boven de lage, en boven de gerankten
En de lucht is alleen vol reuken
van ranonkelingen in de grote wei

Het is zo stil in de keuken
en de maan schijnt op een ei.

Naar aanleiding van dit lied van Leonard Evers ging ik op zoek naar zijn modernistische voorgangers. Liederen die meer dan honderd jaar eerder zijn geschreven, maar die voor mij nog steeds prachtig zijn. Het eerste lied waar ik aan moest denken is een lied dat is getoonzet door Anton Webern. De tekst is van Karl Kraus, een Weense schrijver die bijna als enige in zijn tijd weerstand bood aan de oorlogshetze die daar gedurende de laatste jaren voor de eerste wereldoorlog was. Maar hij schreef ook gedichten, zoals onderstaand gedicht: je ziet hoe hij in Wenen in een park loopt. Het is een stralende ochtend, maar door de geuren en kleuren, zelfs geluiden raakt hij helemaal in de ban van de sfeer van het moment. Het park ziet blauw van de grasklokjes en in gedachten ziet hij ze niet alleen maar hoort hij ze als op een zondagochtend klingelen. Hij blijft staan, net als het standbeeld in het park van de generaal, stokstijf. Het moment wordt voor hem bevroren, het moment wordt tot een eeuwigheid.

Wie wird mir zeitlos.
Rückwärts hingebannt
weil’ ich und stehe fest im Wiesenplan,
wie in dem grünen Spiegel hier der Schwan.
Und dieses war mein Land.
Die viele Glockenblumen! Horch und Schau!
Wie lange steht er schon auf diesem Stein,
der Admiral. Es muβ ein Sonntag sein
und alles läutet blau.
Nicht weiter will ich. Eitler Fuβ, mach Halt!
Vor diesem Wunder ende deinen Lauf.
Ein toter Tag schlägt seine Augen auf.
Und alles bleibt so alt.

Ik krijg een tijdloos gevoel.
Ruggewaarts naar achteren gebannen
blijf ik en sta vast in het gazon,
zoals in de groene spiegel hier de zwaan.
En dit was mijn land.
De vele grasklokjes! Luister en kijk!
Hoe lang staat hij al op deze steen,
de admiraal. Het moet wel een zondag zijn
en alles luidt blauw.
Niet verder wil ik. IJdele voet, blijf staan!
Voor dit wonder eindigt je loop.
een dode dag slaat zijn ogen op.
En alles blijft even oud.

Alban Berg schreef onder meer de zogenaamde Altenberglieder.

Peter Altenberg was een zonderling die vooral leefde van wat vrienden hem toestopten. Hij schreef daarnaast gedichten waar hij wat mee verdiende. Dagelijks was hij te vinden in het nog steeds bestaande “Café Zentral” waar hij als een standbeeld is vereeuwigd op een stoel. Dit standbeeld is gebaseerd op een historische foto. Als je het wilde schreef Altenberg voor jou iets op een Ansichtskaart. Deze gedichten werden in bepaalde kringen beroemd. Het zijn vaak gedichten met een licht verhulde erotiek. Zoals onderstaand gedicht, dat gaat over een wegtrekkende wolk na een sneeuwstorm. De componist Alban Berg verklankte op een prachtige manier zowel de sfeer van de storm als die van de wegtrekkende wolk. Nadat de tekst gezongen is komt er, als je goed luistert, even een subtiel “grinnik-motiefje”, dan hoor je alleen nog de opstijgende mist in de verte verdwijnen.

“Seele, wie bist du schöner, tiefer nach Schneestürme.
Auch du hast sie, gleich der Natur.
und über beiden liegt noch ein trüber Hauch,
eh das Gewölk sich verzog.”

“Ziel, wat ben je mooier, dieper na een sneeuwstorm.
Ook u heeft het, net als de natuur,
en over allebei ligt nog een troebele zweem
voor de wolk weg trok.”

Hier de link naar het complete Koningsdagconcert