De ruimtesonde Cassini-Huygens is in 2017 te pletter geslagen op Saturnus. Maar het was een heroïsch einde: niet alleen maakte hij nog allerlei foto’s die hij naar de aarde stuurde, maar er kwamen ook allerlei data richting aarde afkomstig van metingen van de ruimtesonde. Die data leverden nieuwe inzichten op. Het meest opvallende wat we leerden was: Saturnus heeft nog niet zo heel erg lang ringen en die ringen zijn over een tijd ook weer weg. Stel je voor: Galileo Galilei en Christiaan Huygens hebben de ringen ontdekt en sindsdien zijn ze iconisch gekoppeld aan het beeld van deze planeet. Het is zelfs zo dat als iemand een planeet tekent deze planeet meestal ringen krijgt à la de ringen van Saturnus. Maar het blijkt dat gezien in het kosmische geheel deze ringen slechts een tijdelijk verschijnsel zijn. Ergens tussen de 10 en 100 miljoen jaar oud zijn ze. Was er een telescoop geweest in de tijd van de dinosaurussen dan had je daarmee waarschijnlijk bij Saturnus geen ringen kunnen zien. Hoe komen we aan die data? De sonde maakte in 2017 een indrukwekkende duikvlucht tussen de ringen van Saturnus door. Hij ondervond de zwaartekracht van de ringen en daaruit kon de massa worden afgeleid. Een ander model dat nodig was voor de berekeningen was het gegeven dat er diep in Saturnus hevige stormen woeden. Deze twee gegevens samen maakten het mogelijk om globaal de leeftijd van de ringen te kunnen bepalen. Eerder al concludeerden NASA-onderzoekers dat Mars mogelijk ooit ringen krijgt. Phobos, een van zijn manen, komt namelijk steeds dichter bij de rode planeet. Wanneer die een kritieke grens passeert, valt de maan mogelijk uiteen in gruis dat vervolgens een ring vormt.

De ringen van een planeet zijn dus vaak brokstukken van een verongelukte maan. Asteroïden zijn waarschijnlijk ontstaan als brokstukken van een verongelukte planeet. Die planeet verongelukte al in het beginstadium van de vorming van ons zonnestelsel, waarschijnlijk onder invloed van enerzijds de zwaartekracht van Jupiter, anderzijds die van de zon. Zo draaien er talloze brokstukken in een baan tussen Jupiter en Mars rond de zon, de zogenaamde asteroïden, ook wel planetoïden genoemd.

Afgelopen nacht is er door de Nasa een asteroïde bezocht, dat wil zeggen: een raket is er tegenaan gevlogen om zijn koers iets te wijzigen. De asteroïde luistert naar de mooie naam Dimorphos. Het is eigenlijk niet een echte asteroïde, maar een maan van de asteroïde Didymos waarmee het samen een klein stelsel vormt. Op dit maantje richtten wetenschappers van Nasa hun “projectiel”. Vlak voor de botsing zijn er foto’s gemaakt (zie hierboven) die de aarde bereikt hebben. Het idee is, dat als er een asteroïde in ons planetenstelsel in zijn baan te dicht bij de aarde komt, de mens dan in staat is om zijn koers te wijzigen. Dat lijkt dus te kunnen lukken, althans het is nu mogelijk om relatief kleine asteroïden van richting te doen veranderen. De asteroïde die 65 miljoen jaar geleden op ramkoers op de aarde terecht kwam zou te groot geweest zijn om met de huidige techniek die ramp te kunnen verhinderen. Het was voor het eerst dat getest werd of de aarde zo zou kunnen worden verdedigd. DART, dat staat voor Double Asteroid Redirection Test, werd om dat te onderzoeken in november 2021 gelanceerd. DART botste met zo’n 20.000 kilometer per uur. Het experiment was niet goedkoop, het heeft alles bij elkaar 325 miljoen dollar gekost. Er komt nog een vervolg: de ESA (European Space Agency) is van plan om het zogenaamde “Hera-ruimtevaartuig” in 2024 naar Dimorphos te lanceren om de inslagkrater en de nieuwe baan van het binaire systeem te bestuderen. Ook leuk om te weten waarom deze asteroïde heet zoals hij heet. De naam is afgeleid van het Griekse woord Dimorphos, wat betekent: “iets dat twee vormen heeft”. Het is namelijk het eerste hemellichaam in de kosmische geschiedenis waarvan de vorm substantieel is veranderd als gevolg van menselijk ingrijpen.

We weten door de Voyager 2 uit de tachtiger jaren dat niet alleen Saturnus, maar ook Jupiter, Uranus en Neptunus een ringenstelsel hebben. Lang niet zo opvallend en indrukwekkend als dat van Saturnus. Op eerdere afbeeldingen zag je slechts een heel vaag dun lijntje rond zo’n planeet. Ook zo bij Neptunus. Maar nu is er de James Webb telescoop. Deze richtte zijn blik onlangs op deze meest ver afgelegen planeet. Waw! Wat mooi en bijzonder! De NASA heeft enkele foto’s gepubliceerd.
Hoe zagen indertijd de Voyager, hoe onlangs de Hubble en hoe zag nu James Webb Neptunus? In 1989 zag op zijn onmetelijke ruimtereis de Voyager 2 Neptunus zodanig dat we voor de eerste keer een beeld kregen van de woelige atmosfeer van deze planeet. Zelfs de Hubble kon dat plaatje vorig jaar niet verbeteren. Maar de James Webb laat in een gloednieuwe foto niet alleen details van de atmosfeer, maar beter en mooier dan ooit ook zijn prachtige ringen zien en daarbij ook nog eens een aantal van zijn manen.

Hieronder zie je ook de naam-aanduiding van de manen die de James Webb fotografeerde. De reuzenmaan Triton staat een stuk verder weg. Die zie je op de tweede afbeelding als schitterend lichtpunt een heel eind boven Neptunus.

Op de foto hieronder is Neptunus geplaatst in een iets grotere context en kunnen we allerlei sterren en zelfs melkwegstelsels zien.

Ook als je naar gefingeerde afbeeldingen van exo-planeten kijkt tekent men er soms een ring bij. Waarom niet? Ringen komen blijkbaar meer voor. Maar ringen verdwijnen ook weer, en kunnen dus opnieuw bij een planeet terug keren als er weer eens een kosmisch ongeluk gebeurt. Kosmische ongelukken gebeuren er voortdurend. De ringen die dan ontstaan zien er mooi uit. Maar vergis je niet! Ongelukken die door met name grote inslagen van asteroïden of meteoren op aarde hebben plaats gevonden veroorzaakten ringen van ruimtepuin om de aarde heen waardoor de zon veel minder fel werd en het klimaat compleet ontregeld raakte. De dinosaurussen stierven uit. En het was niet de eerste keer in het leven van de aarde dat dat gebeurde. Het is een van de vele mogelijke rampen die de aarde nog steeds bedreigen. Als we die mooie plaatsjes van ringen zien moeten we ons dus ook vooral realiseren dat we kijken naar het resultaat van een kosmische ramp. Na miljoenen jaren is het beeld van de ramp meestal weer verdwenen. De Nasa probeert om een dergelijke ramp in de toekomst te verhinderen. Vannacht lijkt dat een beetje gelukt. En de aarde heeft zo wie zo een eigen bodyguard die af en toe ingrijpt..