Onlangs was ik bij de tentoonstelling in het Drents museum over het Nubische volk. Het volk dat heerste over het zuiden van Egypte en een groot deel van het huidige Soedan. Net als in het noordelijke Egyptische rijk was de Nijl  ook toen al de levensader van dat gebied. Wanneer ging de Nijl overstromen?

De Egyptenaren hadden een speciale kalender gemaakt die gebaseerd was op de getijden van de Nijl. Ze verdeelden het jaar in drie seizoenen. Het jaar begon halverwege de zomer met het seizoen ‘Ahket’, dat overstroming betekent. (Volgens de latere Juliaanse kalender was dat 19 juli). In die periode trad de Nijl buiten haar oevers en werden de akkers bedekt met een laag vruchtbare slib. Na het seizoen ‘Ahket’ kwam het seizoen ‘Peret’ in het najaar. Dit stond voor de winter of de periode van groei. Het laatste seizoen was het oogstseizoen en werd ‘Shemu’ genoemd. Deze was in het voorjaar en daarmee de voedselrijkste periode van het jaar. De drie seizoenen waren verdeeld in telkens 4 maanden van 30 dagen. Op het einde werden nog 5 dagen toegevoegd. (Iets dergelijks deden de revolutionairen in Frankrijk trouwens ook, 12 maanden van 30 dagen + 5 extra dagen!)

Wanneer begon nu het jaar precies? Je kon het ook aan de hemel zien. Rond 19 juli Juliaanse tijd zag je aan de ochtendhemel vlak voordat de zon opkwam de ster Procyon, de kleine hond verschijnen. Niet veel later kwam Sirius, de grote hond en dan kwam de zon. Deze twee honden kondigden zo het overstromingsseizoen aan, en daarmee het begin van het nieuwe jaar. Ze fungeerden als waakhonden en tegelijk als kalendertekens.

Enkele dagen geleden toen de volledige maansverduistering was, die ik van het begin tot het einde heb gevolgd, zag ik rechts van de maan de bekende sterren van het sterrenbeeld Tweelingen, Castor en Pollux. Maar een eind onder de maan zag ik nog een opvallende ster. Het bleek na opzoeken de ster Procyon te zijn, de duidelijkste ster van de Kleine Hond.

Procyon is een dubbelster. De andere ster, Canis Minor β, is een kleine witte dwerg die je slechts met een telescoop kunt zien. Beide sterren bevinden zich dichtbij onze zon, op slechts elf lichtjaren afstand. Enkele miljoenen jaren geleden was de kleine dwerg Canis Minor β waarschijnlijk groter dan Canis Minor α. Ze is intussen helemaal opgebrand en slonk daardoor tot de huidige afmetingen. Iets dergelijks staat ook te gebeuren met  haar nu nog veel grotere broer die we zien als Procyon. Waarschijnlijk al binnen enkele miljoenen jaren. Dan is er een waakhond minder…

Hieronder zie je de maan net voordat de verduistering begon op 21 januari om half vijf. Rechts van de maan staan respectievelijk Pollux en Castor, er onder staat de waakhond Procyon.