In 1815 vindt het Weens congres plaats. Graaf von Metternich zit de vergaderingen voor, alle hotemetoten van Europa zijn bij elkaar om de nieuwe toestand te bespreken nadat Napoleon voorgoed is verslagen. Zoals bekend wil men vooral af van het fenomeen “republiek”. Zowel Nederland als Frankrijk worden daardoor een koninkrijk. Het congres duurt heel erg lang, Genoeg tijd om te feesten. Van Beethoven worden speciaal voor die gelegenheid gecomponeerde werken uitgevoerd: “Der Glorreiche Augenblick” en “Wellingtons Sieg.” Allebei deze stukken worden met veel enthousiasme ontvangen. Beethoven was hot.

Hij kon hier niet lang van nagenieten. Hij kreeg veel persoonlijke tegenslagen, zijn broer stierf aan tuberculose en hij nam de voogdij van diens nog jonge zoontje op zich, wat hij eigenlijk niet kon waar maken. Tegelijk was hij zo doof geworden dat hij niet meer in het openbaar de solopartij van zijn eigen pianoconcerten kon spelen. Er kwam een nieuwe kwaal bij: zijn gezichtsvermogen wers steeds slechter zodat hij veel moeite had met de correctie van zijn eigen nieuwe composities. En hij kreeg ook nog eens heel veel spijsverteringsklachten.

Aartshertog Rudolph (wikipedia)

Toen kreeg hij van zijn vroegere leerling, aartshertog Rudolph, het verzoek om een mis te schrijven die uitgevoerd zou moeten worden bij de plechtigheid ter gelegenheid van zijn bisschopswijding in Olmütz .
(Rudolph was de twaalfde en jongste zoon van keizer Leopold II. In 1816 was hij toegetreden tot de geestelijke stand en in 1818 was hij door de paus tot kardinaal benoemd. In 1819 werd hij dan aartsbisschop van Olmütz. De aartshertog was muzikaal, steunde Beethoven, en componeerde ook zelf. Beethoven droeg twee pianotrio’s aan hem op. In 1831, vier jaar na de dood van Beethoven stierf hij en werd hij bijgezet in het imposante koningsgraf in de Kapuzinergruft in Wenen.)

Beethoven lukte het niet om deze opdracht op tijd klaar te hebben. Hij werkte er nog tot 1822 aan en ook in de daaropvolgende twee jaar bleef hij er aan schaven. Maar wie ging zijn stuk betalen en wie ging het uitvoeren? Terwijl het werk nog in de maak was benaderde hij meerdere uitgevers. Hij kreeg hier en daar alvast een voorschot maar er kwam geen mis. Beethoven was trouwens niet tevreden met deze uitgevers, andere werken van hem, zoals de bagatellen opus 119 werden door uitgever Peters geweigerd omdat ze ‘van onvoldoende niveau waren.’ (En ze zijn zo mooi…) Hij begon allerlei maecenassen aan te schrijven en sprokkelde op die manier opnieuw geld bij elkaar. Het werk zou bij deze formule uitgevoerd moeten worden op meerdere plaatsen. Uiteindelijk bleek pas in 1824 de tijd rijp voor in ieder geval de eerste uitvoering, en wel eentje in Wenen zelf. Inmiddels was ook de negende symfonie klaar gekomen. Maar: de mis zou gespeeld gaan worden met enkele aanpassingen. De tekst mocht niet in het Latijn worden gezongen, er kwam dus een Duitse vertaling. En het “Gloria” en “Sanctus-Benedictus” werden weggelaten. Tandenknarsend ging Beethoven met deze aanpassingen akkoord. De uitvoering was een doorslaand succes, er kwam al snel een tweede uitvoering, maar nu moest ook een werk van Rossini erbij… Niet veel later werd de volledige versie met de Latijnse tekst in Sint Petersburg uitgevoerd. Pas een jaar later kreeg uitgeverij Schott het alleenrecht tot uitgave. En die bracht het pas vlak voor de dood van Beethoven in 1827 uit. Hieronder het document waarbij Beethoven aan uitgever Schott het alleenrecht tot uitgeven verleent. (wikipedia)

Beethoven vond het zijn beste werk. Hij had er al zijn ziel en zaligheid in gelegd. Vooral in het muzikaal uitbeelden van de tekst. Er is een document bekend waarop hij de complete Latijnse tekst schreef en van elk woord zette hij er apart de Duitse vertaling bij. Vlak voordat hij in 1818 met het werk begon, in een periode dat hij weinig schreef en zich in een crisis bevond, had hij zich helemaal gestort op het bestuderen van twee werken. Om te beginnen bestudeerde hij het “Wohltemperiertes Klavier” van Bach. En daarnaast had hij de partituur van de Messias van Händel laten komen.

Beide invloeden kun je goed terug horen in onderstaand fragment uit het Credo. De orkestratie van zijn Missa Solemnis is exact gelijk aan die van de Messias. En Bach herkennen we in zijn contrapuntische uitwerkingen. Dit fragment bevat de een na laatste zin uit het Credo. Het hier aan voorafgaande onderdeel, waarin onder meer staat “ik geloof in een ondeelbare (catholicam) kerk”, laat hij helemaal ondersneeuwen. Beethoven was katholiek zoals vrijwel iedereen in Wenen, maar daar had hij niets mee. Wel geloofde hij in een leven na de dood:

Et vitam venturi saeculi: En ik geloof dat er een eeuwig leven zal zijn

Het is uitgewerkt als een magistrale fuga. In het begin hoor je vooral de eeuwigheid, maar het wordt steeds meer het juichende gevoel van de verlossing, zeker als op een gegeven moment het thema in de verkleining wordt gezongen. Achter dit fragment komt nog een lange uitwerking van het woord “amen”.

De opname is live opgenomen door BBC radio 3 in de Barbican Hall in Londen. Uitvoerenden Lucy Crowe, sopraan, Jennifer Johnston, Mezzo-sopraan, James Gilchrist, tenor, Matthew Rose, bas, het Monteverdi Choir en het Orchestre Revolutionnaire et Romantique o.l.v. Peter Hanson en John Eliot Gardiner. Uitgebracht op CD, www.solideogloria.co.uk

In een eerder blog schreef ik over drie andere fragmenten van deze mis.

Literatuur:

• Beethoven in zijn brieven. Jos van der Zanden. Gottmer, Haarlem, 1997. ISBN 90 257 2893 6 / NUGI 924
• Beethoven, genie en wereld. Uitgeverij Heideland, Hasselt 1969
• Beethoven Handbuch, Sven Hiemke. Bärenreiter/Metzler, 2009. ISBN 978-3-7618-2020-9
• Verzamelde brieven Beethoven in 5 banden. Schuster & Loeffler, Berlin und Leipzig, 1908