Stel dat bisschop Eik zou besluiten om prinses Amalia te ontvoeren en vervolgens het koninklijk huis zou afpersen om vervolgens Amalia volgens goed Rooms recept op te gaan voeden. Je kunt het je niet voorstellen maar enigszins vergelijkbare praktijken kwamen 1000 jaar geleden in deze omgeving voor. Ik heb het niet over de oudste zoon van Willem van Oranje die naar Spanje werd ontvoerd in de zestiende eeuw, nee, ik heb het over wat er 500 jaar daarvoor gebeurde in Keulen. De ontvoerder werd na zijn dood zelfs heilig verklaard!!

Deze heilige, aartsbisschop Anno van Keulen, was een belangrijk speler in een boek over keizer Heinrich IV.  Ik heb inmiddels een boekje over deze Anno van Keulen gelezen: Erzbischof Anno II von Köln. Der Aufstand des Jahres 1074 in Köln. (Manuel Freudenstein.) Zijn levensverhaal in een notendop:

Anno was afkomstig van lage adel, hij werd geboren in 1010 in Steusslingen en hij werd al vroeg naar de Bamberger Domschule gestuurd. Daar werd hij al na enkele jaren aangesteld als docent. Keizer Heinrich III, die veel in Bamberg kwam, ontdekte hem en in 1049 werd hij aangesteld aan diens hof. In 1054 werd hij proost in het keizerlijke Goslar. Toen de aartsbisschop van Keulen Hermann II stierf was Anno bij zijn sterfbed. Hij werd door de keizer als diens opvolger benoemd. Het volk van Keulen morde omdat hij niet afkomstig was van hoge adel en ook niet uit het Rijnland kwam. Maar de aartsbisschop van Keulen had veel politieke invloed en zo wist hij het voor elkaar te krijgen dat een van zijn broers bisschop werd van Maagdenburg en een neef bisschop van Halberstadt. Naast die twee hadden nog meer bisschoppen hun baantje te danken aan Anno. Na een conflict met Heinrich von den Ezzonen verwierf hij de berg Siegburg en daarmee de absolute macht in het Rijnland. Dat was niet alleen gunstig voor hemzelf maar ook voor de inkomsten van zijn aartsbisdom. In Keulen liet hij de kloosters St. Maria ad Gradus en St. Georg bouwen.

Toen na het overlijden van Heinrich III zijn vrouw, koningin Agnes, het koningschap op zich nam vond er een grote verandering plaats aan het hof. Meerdere belangrijke adviseurs, onder wie Anno, werden terzijde geschoven. Die pikten dat niet en smeedden een complot en vervolgens ontvoerde Anno de jonge opvolger, ook Heinrich genaamd, naar Keulen. Agnes werd gedwongen om de rijks regaliën over te dragen aan Anno en hij nam nu de regering over.

Kort daarvoor had koningin Agnes een tegenpaus benoemd omdat ze het investituurrecht voor de keizer wilde behouden. Maar toen Anno aan de macht kwam legde deze het conflict bij door de officiële paus te steunen. Hiermee nam hij gewild of ongewild ook stelling in de kwestie van het investituurrecht.

Toen Heinrich IV op zijn veertiende levensjaar de nieuwe koning werd ontstond er al snel een conflict tussen hem en Anno. En de conflicten breidden zich uit. In 1074 ontstond er een opstand in de stad Keulen, geleid door rijke kooplieden. Het ging uiteindelijk over een opstand van de burgers tegen de clerus in het algemeen, maar het begon met een persoonlijke opstand tegen aartsbisschop Anno. Wat was er gebeurd? Anno confisceerde een mooi schip van een koopman om zijn vriend, de bisschop van Münster, mee naar huis te laten gaan na een feestelijk bezoek in Keulen. Dat werd niet gepikt. Anno wilde de opstand met geweld neerslaan. Steeds meer opstandelingen sloten zich echter bij de eersten aan, Anno moest vluchten en het bisschoppelijke paleis werd vervolgens geplunderd. Na vier dagen keerde hij met een leger terug naar Keulen. De samenzweerders beloofden boete te doen als hun leven werd gespaard. Dat aanbod werd geaccepteerd, maar 60 of (volgens andere bronnen 600) mensen vluchtten alsnog voor de zekerheid. Zij werden in de kerkelijke ban gedaan. Een jaar later stierf Anno en wenste vanuit zijn ziekbed in Siegburg begraven te worden. Toen kwamen de verhalen. Hij zou blinden het zicht hebben terug gegeven en enkele toekomstvisioenen hebben gehad die uit bleken te komen. In 1183 werd hij door de paus heilig verklaard.
Dat de paus dat deed zal zeker gevoed zijn doordat Anno zich in de loop van zijn leven steeds meer aan de pauselijke regels was gaan houden. Deze heilige paste zo in de propagandalijn van Rome.

Ook de schrijver van het boekje vraagt zich af: wat voor iemand was deze Anno nu in het echt? Een schurk was hij waarschijnlijk niet, maar zijn levensgeschiedenis wijst helaas ook niet op een heldenstatus, en zeker lijkt hij me ook geen heilige.

In de negentiende eeuw zochten de Duitsers naar historische figuren die ze naar voren wilden schuiven als nationale held. Net zo als in Nederland Willem van Oranje een dankbare nationale held was. Er werd er een gevonden: de twaalfde eeuwse keizer Barbarossa. Ook daar kun je grote vraagtekens bij zetten. De Lombardische stedenliga was in zijn tijd, de twaalfde eeuw, wisselend op zijn hand, wisselend op de hand van de paus. Toen Milaan zonder zijn toestemming de stad Lodi inlijfde verwoestte hij met zijn leger Milaan en liet daar vervolgens de meest belangrijke relikwieën weghalen om ze over te laten brengen naar Keulen. Maar hij wilde er desondanks blijk van geven dat hij een goed christen was en dus nam hij actief deel aan de derde kruistocht, die hij helaas op de heenweg al niet overleefde. Waarom dan toch een nationale heldenstatus? In zijn tijd was er in het Duitstalige deel van het rijk een opvallende eenheid en stonden de meeste lokale vorsten achter hem. Dat was wel eens anders geweest en ook daarna werd dat nooit meer zo. Dus in de negentiende eeuw, toen het nationalisme in heel Europa sterk opgang deed, werd hij daarmee symbool van de laatste keizer die nog echt voor een eenheid had weten te zorgen in dit deel van Europa. De voormalige keizerpalts van Goslar werd na de Duitse eenheid in 1875 ingericht als museum van de Duitse geschiedenis en kreeg zo bij de ingang twee standbeelden: het standbeeld van keizer Barbarossa en dat van de toenmalige keizer Wilhelm I, allebei te paard.

En dan is er nog zo’n potentiële held of schurk, Frederik II,  over wie ik in meerdere artikelen iets heb geschreven. Dante plaatste hem in zijn “Divina Comedia” in de hel. Toen deze keizer niet meer in staat was om goedschiks met de paus in het reine te komen en de paus hem niet alleen excommuniceerde maar zelfs vogelvrij verklaarde, ontstak hij in woede en brandde elke stad die niet met hem samenwerkte zonder pardon plat. Een schurk dus, zou je zeggen. Maar als je leest wat er aan vooraf was gegaan, hoe hij de vierde kruistocht tot een groot succes wist te maken, waarbij zonder bloedvergieten de rechten van christenen, joden en moslims werden gelijkgeschakeld, hoe hij als rechter in Duitsland de heksenjacht op joden wist te voorkomen, dan kun je je afvragen: wie was de schurk? Waren het niet meer zijn tegenstrevers, de pausen van die tijd? Inmiddels lijkt hij dan ook in de geschiedenisboeken gerehabiliteerd te worden. Zijn beeltenis is zelfs op een postzegel gezet.

Dit gaat allemaal over de periode 1050 tot 1250. Een bijzonder interessante periode waar ik me de laatste jaren door het lezen van boeken en artikelen aardig in heb weten te verdiepen. En onwillekeurig ga je dan nadenken over de hedendaagse helden en schurken. Ik heb het dan allereerst over de huidige “keizers”: de bijna dictatoriale machthebbers in de Verenigde staten, Rusland, Turkije enzovoort. Laat de geschiedenis over hen oordelen. Ze hebben misschien politieke idealen maar vooral: ze hebben een enorm ego. En ik ben bang dat ze weinig of geen goede raadgevers hebben. Mensen met een enorm ego, een ego dat blind maakt, zijn denk ik vooral gevaarlijk.

Maar de echte helden, of misschien wel heiligen, werken in de gezondheidszorg. Ze werken omdat ze het beste voor hun medemens willen. En helden zijn ook de mensen met een bedrijf die er niet op uit zijn om nog meer winst te maken, maar die proberen om op hun manier een steentje aan deze crisistijd bij te dragen, door met man en macht en veel inventiviteit mondkapjes of beademingsapparaten te maken of door vaccins te ontwikkelen. En nog meer: zij die de vluchtelingen niet vergeten en die tegen de tijdgeest in proberen om ook hun leven draaglijker te maken. En hopelijk zullen er grote geesten zijn, of nog opstaan, die de mogelijkheden die deze tijd biedt om de samenleving menselijker in te richten gaan benutten. Ik hoop dat er ooit voor die mensen standbeelden worden gehouwen. Net als in de negentiende eeuw dat voor Keizer Frederik Barbarossa gebeurde. En mogen zij ook, net als Frederik II in 1994, op een postzegel worden weergegeven, zodat er vaker aan hen wordt gedacht. En bidden tot de heilige Anno zal vast geen kwaad kunnen maar als je wilt bidden zou ik dat op een andere manier doen.