Het is dit jaar precies 800 jaar geleden dat de Munsterkerk van Roermond werd ingewijd. Zeven jaar nadat de stad verwoest was door Otto IV van Brunswijk. Dit omdat Gelre Frederik II, diens tegenstrever, had gesteund bij het verwerven van de Duitse koningskroon. Roermond was namelijk onderdeel van het graafschap Gelre dat in die tijd veel invloed had in het Rooms-Duitse rijk. Uiteindelijk won Frederik II, hij werd tot koning en later Rooms-Duits keizer gekozen. De graaf van Gelre liet Roermond herbouwen en tegelijk werd het de belangrijkste stad van Oppergelre. De bouw van kerk en klooster waren een onderdeel van deze opwaardering.

Maar het had zomaar kunnen gebeuren dat de kerk er nu niet meer gestaan zou hebben. Weg met die oude zooi! Met dit devies is er vanaf de Franse revolutie tot zelfs op de dag van vandaag omgegaan met veel historisch erfgoed. Het huidige Nederlands Limburg werd na de inname in 1794 al snel geannexeerd door Frankrijk. Ook de gebieden van Limburg die toen bij de staten van Nederland hoorden. De rest van Nederland werd afgekocht: na betaling van een behoorlijk geldbedrag aan de revolutionairen zagen de Fransen af van de annexatie van die gebieden. Maar Limburg bleef in de kou staan. In de negentiende eeuw werd dit deel van Nederland door sommigen in den Haag nog een jammerlijke strook grond genoemd, zo van: ‘wat moeten wij ermee’. Het desastreuze gevolg was dat adel en kerk in de geannexeerde gebieden op zijn Frans bejegend werden. Er was zelfs korte tijd sprake van het verbod op elke godsdienstige uiting. Zonder enig mededogen werden alle kloosters opgeheven en onderdelen van het interieur vernietigd of verkocht. Tweeduizend boeken uit de rijke bibliotheek van het kartuizer klooster van Roermond verdwenen. Hier waren enkele honderden middeleeuwse handgeschreven boeken bij. Nooit meer terug gevonden, waarschijnlijk weggegooid, maar vooral ook uit elkaar gehaald. De mooie plaatjes kon je los verkopen. Zo ging het ook met altaar-retabels. Drie of meer afbeeldingen die oorspronkelijk bij elkaar hoorden: het werden losse schilderijtjes voor de kunstmarkt, voor verzamelaars. De gebouwen werden afgebroken of kregen een nieuwe bestemming. Kerken waren geschikt als paardenstal voor de Franse militairen. Of er werd een timmerwerkplaats van gemaakt.

Toen de Fransen weg waren duurde het nog lang voor er weer kloosters mochten komen. Willem I verbood het. Dus werden sommige gebouwen alsnog afgebroken. Sommige kloosterkerken werden parochiekerk, zoals gebeurde in Maastricht met de Servaas en de OLV-kerk. In Roermond gebeurde dat met de Munsterkerk, die een soort dependance werd van de kathedraal. De abdijgebouwen van al die opgeheven kloosters kregen ook een nieuwe functie. Soms werd er een school van gemaakt, zoals met de gebouwen van de dominicaner abdij in Maastricht.  De munsterabdij in Roermond verging het slechter. Tijdens de Franse bezetting werd het abdissenhuis gebruikt als gevangenis terwijl de overige gebouwen dienst deden als kazerne. Toen de gevangenis midden 19e eeuw naar elders verhuisde, werd het abdissenhuis en enkele andere bouwvallig geworden panden gesloopt. Wat overbleef waren de gebouwen rond de kloostergang tot ook deze in 1924 gesloopt werden. Weg was de rijke historie van dit aloude klooster uit het begin van de dertiende eeuw. De kerk staat er nog, maar ook deze is behoorlijk toegetakeld. Na een brand in de zeventiende eeuw moest een toren worden afgebroken en deze werd toen vervangen door een baroktoren met koepel. Bij de restauratie van de kerk door Cuijpers kreeg de kerk een fantasie-achtig neogotisch uiterlijk, waarbij de baroktoren werd afgebroken en er twee nieuwe hoge torens voor in de plaats kwamen.

Ook binnen in de kerk verdween veel van wat nog herinnerde aan eerder. In de baroktijd waren er veel altaren in de kerk. We weten nu niet eens meer waar ze waren, alleen dat ze er waren. Er is zo ontzettend veel verloren gegaan, dat de dingen die er wel nog zijn vaak moeilijk geïnterpreteerd kunnen worden. Toch zijn er nu voor het eerst serieuze pogingen gedaan om dat voor elkaar te krijgen. In een boek met 18 uitvoerige artikelen door telkens andere deskundigen ontstaat er toch een plaatje, maar waardoor de boosheid over hoe achteloos en onverantwoordelijk er met het historisch erfgoed is omgegaan alleen nog maar groter wordt.

We zullen het er mee moeten doen. Wat hebben we wel? Er zijn restanten van middeleeuwse muurschilderingen, er zijn spectaculaire relikwieën met omhulsel, er is nog een zeer oud schilderij, er zijn nog beeldhouwwerken, er zijn grafzerken. En heel dominant aanwezig: er is een dubbelgraf met de graven van de stichters van de abdij, graaf Gerard III van Gelre en Margaretha van Brabant. Ook de moeder van de graaf, Richardis van Beieren, is er begraven. Zij was de eerste abdis en dochter van hertog Otto I van Beieren en Agnes van Loon. Zij huwde in 1186 met graaf Otto I van Gelre. De Gelderse graven hadden nauwe banden met de cisterciënzer orde, met name met het klooster Kamp. Samen met haar man was Richardis lid van de gebedsgemeenschap van de abdij van Altenberg. Eind 12e eeuw had Otto I het plan zelf een cisterciënzer klooster te stichten maar had dit niet ten uitvoer gebracht. Tien jaar na het overlijden van haar man wilde Richardis toetreden tot deze orde. Omdat Gelre geen cisterciënzer klooster bezat stichtte haar zoon graaf Gerard III in 1218 in Roermond het Onze-Lieve-Vrouwenmunster. Richardis werd zoals gezegd de eerste abdis van deze vrouwenabdij. Zij overleefde het grafelijke echtpaar. De graaf en gravin overleden in 1229 respectievelijk 1231.  Richardis werd in de kerk begraven en het grafelijke echtpaar kreeg zelfs een praalgraf in de vorm van een dubbelgraf.  Alles wijst er op dat toen de kerk gebouwd was het van het begin af aan bedoeld was dat deze als grafkerk voor in ieder geval de stichters bestemd zou zijn. Op zich heel bijzonder, omdat in een Cisterciënzerklooster oorspronkelijk niemand begraven mocht worden, en zeker niet in de kerk. In de loop van de dertiende eeuw werden deze regels versoepeld en niet lang nadat het echtpaar overleden was werden de regels zelfs overtroefd door een bul van de paus die het begraven in dergelijke kloosterkerken toestond. Had Richardis dit voor elkaar gekregen? Zij vertoefde vlak voor haar dood aan het hof van de paus in Rome. Toch duurde het nog lang voordat er ook nog andere mensen in deze kerk of in de abdij werden begraven. Begraven laten worden in de kerk was op zich heel lucratief voor het klooster, daar moest een aanzienlijke som geld voor worden betaald. Maar heel lang nog moest het klooster het vooral hebben van de inkomsten op het innen van geldelijke bijdragen, afkomstig van aflaten. Iedereen die de kloosterkerk bezocht kreeg tegen betaling een aflaat. Dit was al bij de stichting van het klooster zo geregeld.

De Munsterkerk en de Munsterabdij  werden aanvankelijk gebouwd aan de rand van de stad, maar na een stadsuitbreiding kwam het geheel midden in de stad te liggen en zo bepaalden kerk en klooster eeuwen lang het beeld van het centrum. Nu staat gelukkig de kerk er nog.

En het dubbelgraf van de stichters, op de oorspronkelijke plaats in de viering van deze kerk, blijft imponeren.

Zie ook: De Munsterabdij van Roermond, W Books 2020. ISBN 978 94 625 8379 5