Constantijn Huygens was dichter, secretaris, componist en amateur wetenschapper. Zijn zoon Christiaan werd in de geest van zijn vader opgevoed, leerde ook musiceren en de beginselen van de muziektheorie maar uiteindelijk hield hij zich vooral met wetenschap bezig. Hij vond het slingeruurwerk uit en hij maakte meerdere telescopen. Een van die telescopen kun je nog steeds bewonderen in zijn voormalige woning Hofwijck, nu ingericht als museum. Daarnaast schreef hij over de kosmos, waarbij hij ook uitwijde over muzikale vraagstukken als de komma van Pythagoras en over de getempereerde stemming, lang voordat die pas in de tijd van Bach gemeengoed was. Mijn kleinzoon kent Huygens vooral vanwege het feit dat hij de ringen van Saturnus heeft ontdekt en ook zijn grootste maan Titan.

Ik moest hier aan denken toen ik me een beetje verdiepte in Friedrich Herschel (zie de foto hier onder.) Toen hij twaalf jaar was overleed Bach. Hij is tijdgenoot geweest van Haydn en Mozart en heeft uiteindelijk zelfs Beethoven met een jaar overleefd.

Geboren in Duitsland begon hij daar als organist en componist maar hij verhuisde al op negentienjarige leeftijd naar Engeland waar hij uiteindelijk zelfs in de adelstand werd verheven. Muziek was niet het enige in zijn leven, zijn grote passie werd de astronomie. Hij bouwde een erg grote telescoop, de grootste zelfs toentertijd van de hele wereld. En hij verdiepte zich in alles wat hij aan de hemel zag. Zo ontdekte hij dat onze zon gewoon een onderdeel is van de melkweg. En hij ontdekte allerlei verre melkwegstelsels, zoveel dat hij begon met het aanleggen van een uitgebreide catalogus, de Nebulae Galaxy Catalogue (NGC). Nog steeds worden melkwegstelsels vaak aangeduid met een NGC nummer. Toch is hij misschien nog meer bekend door zijn ontdekking van Uranus. Uranus! Er blijkt in 1783 nóg een planeet te zijn! Het eeuwenoude stelsel van Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en Saturnus als bekende “dwaalsterren” (planeten) wordt opeens uitgebreid! Enkele jaren later ontdekt hij ook nog dat deze nieuwe planeet manen heeft: Oberon en Titania. Uiteindelijk ontdekken wetenschappers pas heel veel later dat het er zelfs bijna 30 zijn. En door de diverse ruimtemissies hebben ze intussen nog veel meer bijzonderheden ontdekt. Ze weten dat Uranus op zijn kant roteert. Alle andere planeten roteren in een hoek van ongeveer 23 graden, Uranus in een hoek van 98 graden. Een van de mogelijke oorzaken is dat er in het verre verleden een botsing is geweest met een kleine planeet waardoor hij gekanteld is. De vele maantjes van Uranus zouden dan ook verklaard kunnen worden als restanten van deze botsing. Samen met de in de negentiende eeuw ontdekte Neptunus vertoont Uranus grote overeenkomsten met de gasreuzen Jupiter en Saturnus. Het grote verschil met deze planeten is de afwezigheid van een omringende mantel van metallische waterstof. En het gas van deze gasplaneet is bevroren, het is een van de zogenaamde ijsplaneten.

Uranus is onder zeer goede omstandigheden met het blote oog waarneembaar als een zeer klein puntje. Het lijkt gewoon een onopvallende verre ster. Zo’n tien jaar geleden is het mij gelukt om hem een keer met mijn verrekijker te zien. Maar nu heb ik hem op de foto! Dankzij mijn mooie camera. Hij staat op dit moment in de buurt van Mars en bij een aantal goed zichtbare sterren van het sterrenbeeld Ram. Ik maakte een foto van het gebied waar hij te zien moest zijn en vergeleek die foto met datzelfde deel in het astronomische programma Stellarium. En wat ik hoopte werd bewaarheid: Uranus staat er bij, zonder enige twijfel! Ik ervoer iets van de sensatie die ook Herschel ervaren moet hebben toen hij er achter kwam dat het niet om een sterretje ging wat hij daar zag, maar om een planeet! Hij zal gedurende enige tijd waarnemingen hebben gedaan en zo tot die conclusie zijn gekomen. Mij lukte het dankzij mijn fotocamera en de prachtige softwareprogramma’s die er tegenwoordig zijn. Zo kan zelfs een amateur als ik in een land met slechte waarnemingsmogelijkheden toch nog het een en ander zien.

Op bovenstaande afbeelding zie je links mijn foto en rechts hetzelfde gebied zoals dat op het software programma Stellarium wordt weergegeven. Op mijn foto: het meest linkse, blauwe puntje onderaan op de foto is Uranus.

Op die foto zie je ook Mars. Ik maakte daar ook nog een (met filters bewerkte) detailopname van.

Herschel was organist. Mijn oudste kleinzoon twijfelt of hij zelf organist of wetenschapper wordt. Herschel bewijst dat je deze beroepen kunt combineren. De orgelmuziek van Herschel is braaf, maar zeker de fuga in onderstaand stuk is niet onaardig. Zijn wetenschappelijke werk daarentegen is indrukwekkend en heeft zijn naam voorgoed gevestigd. Kijk je naar Uranus, dan denk je aan Herschel. En dan hoor je misschien in gedachten zijn muziek gespeeld op een mooi orgel.

Sonata and fugue VI for organ in Eb